بررسی تطبیقی دیدگاه‌های غزالی و علامه طباطبائی در نظریه‌ «روح معنا»

«روح معنا» از جمله نظریات مطرح در باب معناشناسی واژگان دینی است که بزرگانی همچون غزالی و علامه طباطبائی بدان التفاتی خاص نشان داده‌اند. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع اسنادی، ضمن تاکید بر تحلیل معناشناختی الفاظ قرآنی، بررسی و تطبیق این نظریه را در آموزه‌های این دو اندیشمند هدف خود قرار می‌دهد. غزالی این نظریه را بر موازنه عالم غیب و شهادت و ارتباط ظاهر و باطن مبتنی می‌سازد. روح معنا نزد وی، حقیقتی ملکوتی است که در قالب مصادیق محسوس امکان تمثل دارد و راهیابی بدان در گرو گذر صوفیانه از خطه خیال و پیرایش هاله خصایص مصداقی از گوهر معناست. وی در این‌باره تقریرهای متفاوتی ارائه می‌دهد. علامه طباطبائی نیز در پرتو این نظریه، معناشناسی واژگان و اطلاق آنها بر مسماهای مختلف را بر مبنای کارکرد و غایت آنها توجیه می‌سازد. با‌این‌همه، به‌رغم اینکه هر دو اندیشمند با طرح این نظریه، بر انکار تاویل به معنای عدول از معنای ظاهر تاکید دارند، در مواردی متعدد، شاهد اقبال ایشان به نظریه وجود مجاز در سخن خدا و ضرورت اراده معنایی مخالف ظاهر هستیم.