واکاوی معنای «عقل سلیم» از منظر علامه طباطبائی

عقل و ‌عقلانیت همواره ‌در بستر تاریخ بشری، از ارزش و اعتبار خاصی برخوردار بوده است؛ اما آنچه محل اختلاف آراء و همچنین توجه اندیشمندان است ویژگی‌ها و مختصات عقل سلیم است؛ زیرا اگر عقل با سلامت فطرت همراه نباشد، بیش از آنکه مفید و ارزشمند باشد، عاملی برای اضمحلال و ویرانگری محسوب می‌شود. از سوی دیگر، علامه طباطبائی یکی از ‌بزرگ‌ترین حکیمان متاله قرن اخیر به‌شمار می‌رود. بنابراین، تبیین آراء ایشان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بدین‌روی این مقاله در پی آن است که از منظر این شخصیت ممتاز، به این سوال پاسخ دهد که شروط و موانع دستیابی به عقل ‌سلیم ‌چیست؟ بدین منظور، ابتدا به واکاوی معنای لغوی و اصطلاحی «عقل» در آثار علامه طباطبائی همت ‌گمارده و سپس به شروط دستیابی به عقل سلیم از منظر ایشان، با تفکیک شرط لازم و شرط کمال، و همچنین به موانع دستیابی به عقل سلیم ‌و پایبندی به نتایج آن پرداخته است. نتایج این مقاله نشان می‌دهد که از منظر علامه، رعایت اصول منطقی، شرط لازم؛ و رعایت تقوا، عمل به علم قبلی و همچنین ورود در ولایت‌ الهی جزو شروط کمال برای دستیابی‌ به عقل سلیم است. طغیان غرایز، پیروی‌ از گمان و همچنین تقلید بدون پشتوانه عقلی به عنوان مهم‌ترین مانع برای دستیابی به عقل سلیم، و پیروی ازهوای نفس‌ و تسلط قوه واهمه عواملی برای عدم پایبندی به نتایج عقل سلیم محسوب می‌شود.