قلمرو هستی‌شناسانه مسئولیت عامل اخلاقی

گذشته از شرایط مسئولیت اخلاقی و پرسش هنجاری معطوف به نسبت این سنخ از مسئولیت با تعین و ضرورت سابق علّی و یا علم پیشین و خطاناپذیر الهی، که از جذاب‌ترین و پرچالش‌ترین مباحث فلسفة اخلاق در سده‌های اخیر بوده است، قلمرو چنین مسئولیتی و اساس بنیادین آن نیز خود از مسائل مهم این حوزه به‌شمار می‌آید. این نوشتار به روش تحلیلی توصیفی درصدد بررسی دامنة مسئولیت عامل اخلاقی در نگرش اسلامی با اتکا به تحلیل آموزه‌های دینی است و مطابق آن، مسئولیت اخلاقی انسان بر مبنای عبودیت و بندگی انسان سامان یافته و قلمرو موسّع آن، چنان در جهان هستی گسترش می­یابد که از یک‌سو، ناظر به تکالیف و وظایف عامل اخلاقی در برابر حضرت حق و اوامر و نواهی وی است، و از دیگر سو، بیانگر مسئولیت شخص در برابر خود و کوچک‌ترین و پنهان‌ترین نیات، گمان‌ها، پندارها و باورها، عواطف و هیجانات، کنش‌های برآمده از عواطف یا باورهای خود و در نهایت، معطوف به دیگر موجودات امکانی پیرامون فرد است.