پژواک زبان در جای نام‌های آذربایجان در منابع کهن (صفوه‌الصفا و صریح‌الملک)

نام‌های جغرافیایی بازتاب فرهنگ و باورهای جوامع در قالب مکان هستند، در حقیقت جوامع انسانی در انتخاب نام برای پدیده‌های انسانساخت و طبیعت ساخت از گنجینه‌های فرهنگی، تاریخی و باورهای خود وام می‌گیرند. از اینرو جای نام‌ها اغلب منعکس کننده الگوهای فضایی پراکنش زبان و رویداهای تاریخی مکان‌های جغرافیایی هستند. از جمله مناطقی که می‌توان از نام‌های جغرافیایی آن برای مطالعه واقعیت‌های تاریخی و فرهنگی آن سود جست، منطقه آذربایجان است. این منطقه از نظر مباحث تاریخی برای روشن کردن واقعیت‌های فرهنگی و جغرافیایی خود درگیر دو رویکرد متفاوت است. در این میان یکی از عناصری که در روشن‌گری واقعیت‌های زبانی و تاریخی این منطقه می‌تواند مفید باشد نام‌های جغرافیای است. جایگاه تاریخی آذربایجان در تحولات ایران و ثبت و ضبط جای نام‌های آن در اسناد و کتاب‌های تاریخی، فرصت مناسبی در اختیار محققان قرار می‌دهد تا بتوانند با بررسی آنها به مطالعه تاریخ و فرهنگ دیرین آذربایجان بپردازند.بنابراین مقاله حاضر در پی بررسی این مساله است که میکروتوپونیم‌های منطقه آذربایجان در متون تاریخی دوره صفویه (صفوه‌الصفا و صریح‌الملک) دارای چه ویژگی‌ای بوده و دچار چه تحولاتی شده است؟ روش تحقیق در این پژوهش از نوع توصیفی ـ تحلیلی و ابزار گردآوری اطلاعات مطالعات کتابخانه‌ای است. نتایج حاصل از بررسی متون تاریخی بخصوص صریح‌الملک بیانگر آن است که نام‌های جغرافیایی منطقه آذربایجان از نظر زبانی عمدتاً واژه‌هایی غیرترکی است و روند تغییر برخی از این اسامی به‌ نام‌های ترکی حاکی از تبعیت آن از تحولات اجتماعی و سیاسی در دوره مورد نظر می‌باشد.