نظریه آیکونوگرافی و روند جداسازی سرزمین‌های ایرانی در قرن نوزدهم

آیکونوگرافی(1)، نظریه‌ای هویت‌گرایانه در مباحث جغرافیای سیاسی است که بر نقش نیروهای معنوی در بقای کشور بیش از سایر نیروها اهمیت قایل است و در دوره‌های ضعف یک کشور نمود بیشتری می‌یابد. ایران که در قرن نوزدهم بسیار ضعیف بود، برای تحکیم بقای خود وسیله‌ای نداشت، و از سوی قدرت‌های برتر جهانی (روسیه و بریتانیا) مستقیماً تهدید می‌شد. رقابت این دو قدرت در بازی بزرگ، سراسر سرزمین‌های ایرانی را در بر گرفت و در نهایت در اثر نبردها، تحمیل قراردادها، فشارهای سیاسی، اقتصادی و ژیوپلیتیک قدرت‌ها، بسیاری از این سرزمین‌ها از ایران جدا شدند. در این پژوهش با مراجعه به کتاب ناسخ‌التواریخ به عنوان یک اثر معتبر دوره قاجاریه، ضمن اشاره به مناسبات سرحدات ایرانی با حکومت مرکزی، به برخی درخواست‌های آنان برای باقی ماندن در تنه اصلی کشور از دیدگاه آیکونوگرافی می‌پردازیم. نتایج حاصل از پژوهش نشان می‌دهد سرزمین‌های ایرانی در نتیجه رقابت و توسعه‌طلبی قدرت‌ها از کشور جدا شده است.