تحلیل گفتمان‌های هنر در ژیوپولیتیک جهان اسلام

اسطوره زبان جهانی هنر، به‌عنوان زبانی با نمادهای مشترک میان همه فرهنگ‌ها، در برابر ‏رویکرد تمایز سبک‌ها و ژانرهای هنری، که بر بومی بودن تجربه‌های آفرینش هنر تاکید دارند، ‏از دیرباز در نظریه‌های هنر مطرح بوده است. هنر مدرن با ارایه فرم‌های ناب، آبستره و ‏انتزاعی ادعای تحقق ایده زبان جهانی هنر کرد. اما این طرح از هنر جهانی با نقد مرکزگرایی ‏اروپایی آن در دهه 1960 مورد بحث قرار گرفت. موج دیگرِ ادعای تحقق هنر جهانی در ‏دهه‌های اخیر با فراگیری عصر جهانی‌شدن آغاز گردید. با این حال همچون دیگر عرصه‌های ‏فرهنگ این دغدغه وجود دارد که آیا هنر جهانی به‌عنوان شکل‌ها و فرم‌های ناب که وجه ‏مشترک میان فرهنگ‌ها است در حال شکل‌گیری است یا در پس هژمونی دنیای غرب، الگوهای ‏آفرینش هنر غرب در حال جهانی‌کردن و مرجع قرار دادن خود هستند. نتیجه این جریان آیا ‏حرکت به سوی هم‌شکلی در آفرینش هنری و حذف تنوع‌های هنری نخواهد بود؟جریان جهانی‌شدن، آنتی‌تز بومی‌گرایی یا جریان مقاومت‌فرهنگ‌های بومی در برابر ‏اضمحلال را در درون خود شکل داد. طرح دوباره هنرهای منطقه‌ای مانند هنر آسیایی، هنر ‏عربی، هنر آفریقایی و هنرهای ملی مانند هنر ژاپنی، هنر کوبایی و احیا استراتژیک آنها از ‏سوی دولت‌ها و حکومت‌های منطقه‌ای گونه‌ای مقاومت در برابر جهانی‌شدن و هضم شدن در ‏الگوهای فراگیر بود. تقویت و احیا هنر اسلامی نیز در دو دهه اخیر با عناوینی چون هنر جهان ‏اسلام، هنر کشورهای اسلامی، هنر مسلمانان و هنر خاورمیانه در همین جریان تفسیرپذیر ‏است. در مقاله حاضر ضمن پرداختن به گونه‌های مختلف هنر منطقه‌ایِ اسلام بر تفاوت‌های ‏میان این‌ گونه‌ها تاکید خواهد شد؛ با این حال وجه مشترک آنها به‌عنوان مقاومت فرهنگی در ‏برابر جهانی‌سازی هنر مورد تحلیل قرار خواهد گرفت. در این مقاله با تاکید بر رویکرد ‏روش‌شناختی گفتمانی لاکلا و موفه به مفصل‌بندی، دال‌ّهای مرکزی و دال‌ّهای شناور هنر ‏مدرنِ جهان اسلام پرداخته، و صورت‌بندی گفتمانی آن ارایه خواهد شد.‏