جامعه‌شناسی و مشکله هویت ایران (فراتحلیلی از مطالعات نظری و پژوهشی هویت)

هویت مشکله‌ای نظری و عملی است که به‌ویژه در دهه‌های اخیر حجم وسیعی از مطالعات نظری و پژوهشی، برنامه‌ریزی‌های اجتماعی، اقدامات سیاسی و سیاست‌گذاری‌های فرهنگی را موجب شده است. نظر به اهمیت موضوع، مقاله حاضر بر آن است تا از چشم‌اندازی به نسبت متفاوت سه دسته مطالعات انجام‌شده در قلمرو موضوعی هویت، یعنی نظریه‌های عام جامعه‌شناسی، مطالعات نظری جامعه علمی ایرانی و مطالعات پژوهشی ایرانی را از نو تحلیل کرده و فراتحلیلی از‌ آنها ارایه دهد. نتایج این فراتحلیل نشان می‌دهد که در مطالعه موضوع مانند هویت، نظریه‌های جامعه‌شناسی در مقایسه با سایر حوزه‌های علمی کارایی بیشتری دارند. درحالی‌که مطالعات نظری بر هویت ملی تاکید دارند، در مطالعات تجربی بیشتر بر اهمیت ابعاد فروملی و جهانی هویت تاکید شده است. هم‌چنین بیشتر پژوهش‌ها و مطالعات رویکرد برساختی دارند. بر اساس پیشینه نظری مطالعات هویت در ایران، مهم‌ترین منابع هویتی عبارتند از: زبان فارسی، مذهب تشیع، دین اسلام، فرهنگ شرقی، عرفان شرقی، مدرنیته و تاریخ ملی. در مجموع، می‌توان گفت منابع هویتی متنوع است و این امر با توجه به وزن هر کدام از این عناصر دال بر این واقعیت است که شاکله هویت ایرانی، در همه سطوح آن سامانه‌ای ترکیبی و پیوندی دارند.