مولفه‌‌های تجربه‌‌ زیبایی‌‌شناسی و خوانش نقش هویت در ترجیحات آثار معماری

هرگاه معماری از تکیه‌‌گاه‌‌های عینی ساختمان به سمت محیط ناملموس ادراک و تجربه‌ی انسانی حرکت می‌‌کند، پیشبرد درک تجربی زیبایی‌‌شناسی دشوار می‌‌شود. چراکه ماهیت غیرملموس، زودگذر و هیجانی آن‌‌ باعث می‌‌شود، سنجش درونی آن با خودآگاهی یا سنجش خارجی آن با مشاهده یا توسط ابزارها با مشکل‌‌ روبه‌‌رو شود. ازاین‌رو یکی از راه‌های ممکن برای شناخت بهتر این نوع از ادراک، توجه به موضوع هویت‌‌مداری در آثار معماری و نقش آن در تشدید احساس زیبایی‌‌شناسانه انسان از فضاست؛ لذا هدف از تهیه مقاله حاضر شناخت توانمندی‌‌های زیبایی‌‌شناسی در معماری ایران در پاسخ به نیازهای مخاطبان و کشف رابطه‌ی میان ترجیحات آن‌‌ها و انطباق آن با موضوعات هویتی مرتبط با ارزیابی‌‌های عاطفی ناشی از تجربه حس خوشایندی فضاهاست. در این راستا این پرسش مطرح می‌‌شود، مولفه‌‌‌‌های تبیین‌‌کننده ارزیابی عاطفی فضا چه ارتباطی با حس هویت‌‌مداری و انطباق آن با ترجیحات زیبایی‌‌شناسی کاربران مبتنی بر تجربه آثار معماری دارند؟ بر اساس مولفه‌‌ها و معیارهای مرتبط باآنچه مستخرج از ادبیات نظری موضوع بود و با بهره‌‌گیری از نمونۀ جامعۀ آماری 40 نفر زن و تکمیل پرسشنامه‌‌ محقق‌‌ساخته در بازدید حضوری از سه ساختمان فرهنگی منتخب، داده‌‌های حاصل از امتیازها (طیف پنج لیکرتی) با استفاده از تحلیل رگرسیونی ارزیابی شد. نتایج نشان داد؛ مولفۀ تبیین‌‌کننده ارزیابی عاطفی کاربران ابتدا از طریق مولفه‌‌های هیجانی به دو بعد اصلی 1 حالات هیجانی و 2 مبادله هیجانی، قابل تقسیم‌‌بندی است. حالت هیجانی که تجربه‌ی عاطفی و احساسی کاربر را شامل می‌‌شود و از طریق مولفه‌‌های ادراکی، شناختی و انگیزشی تبیین می‌‌گردد، بیشترین ارتباط را با احساس هویتمندی آثار معماری نشان می‌‌دهند. مبادله‌ی هیجانی نیز مبتنی بر تعامل کاربر و تجربه فضایی اوست که نقش مولفه‌‌های‌‌ حسیحرکتی و رفتاری را به‌عنوان عامل موثر بر تعامل هیجانی و ارزیابی عاطفی حاصل از آن معین می‌‌کند و به‌صورت غیرمستقیم تحت‌‌تاثیر مولفه‌‌های شناختی بر شدت ترجیحات زیبایی‌‌شناسی فضا موثر هستند.

Components of Aesthetic Experience and Reading the Role of Identity in the Preferences of Architectural Works

Whenever the architecture moves from the objective bases of the building to the intangible environment of human perception and experience, the experimental perception of the aesthetics becomes difficult since its intangible, transient, and emotional nature makes its internal evaluation by selfconsciousness or external evaluation by observation and instruments difficult. Therefore, one of the possible ways to better understand this perception is to pay attention to the subject of identity in architectural works and its role in intensifying the human’s aesthetic experience of the space. Thus, the current study aims to recognize the aesthetic capabilities in Iranian architecture to respond to the users’ needs, explore the relationship between their preferences, and adapt them to the identity subjects related to the emotional evaluations caused by the experience of space pleasantness. In this regard, the relationship arises between the determining components of space’s emotional evaluation and the sense of identity and adapting it to the user’s aesthetic preferences based on how the architectural works are experienced? Based on the components and their relevant criteria extracted from the theoretical literature, and using a statistical population including 40 female participants and a researchermade questionnaire when visiting three select cultural buildings, the data obtained from the scores (Likert’s 5scale) were analyzed by the regression analysis. The results indicated that the component determining the user’s emotional evaluation is first divided into two main dimensions: 1) emotional states and 2) emotional exchange. An emotional state includes the user’s emotional and sensual experience, is determined by the perceptual, cognitive, and motivational components, and is most related to the sense of identity of the architectural works. The emotional exchange is also based on the user’s interaction with his/her spatial experience, which determines the role of sensorymotor and behavioral components as an effective factor in emotional interaction and evaluation resulting from it. This interaction is also indirectly effective on the intensity of space aesthetic preferences under the influence of cognitive components (identity symbol, rooted in tradition, cultural sign, etc.).