چکامه عربی سُرخای‌خان لَگزی در سوگ قفقاز

یکی از صحنه‌های تاریک تاریخ ایران در دوره‌ی قاجار، شکست از روس‌ها و تن‌دادن به دو عهدنامه‌ی ننگین گلستان و ترکمانچای است که در پی آن بخش‌های گسترده‌ای از خاک ایران‌زمین جدا شد و به مالکیت روس‌ها درآمد. ادبیات به‌مثابه یک هنر از این حادثه به دور نبوده و از این داغ متاثر گشته است. سرخای‌خان لگزی یکی از فرماندهان ایران در جنگ‌های با روس بوده است که حتی پس از عهدنامه‌ی گلستان نیز از پای ننشسته و پیوسته به دنبال نبرد با روس‌ها بوده تا شاید بتواند اندکی از رسوایی شکست‌های پیشین را بزداید. وی چکامه‌ای به زبان عربی سروده و اوضاع ایران و سرزمین‌های از دست رفته‌ی ایران را به تصویر کشیده و همچون شاعران عربی‌سرای اندلس بر شهرهای از دست رفتة قفقاز سوگواری می‌کند و از هم‌وطنان و سربازان ایرانی می‌خواهد که دل در این صلح نبندند و به دشمن اعتماد نکنند و همچنان به جهاد با کافران بپردازند. این چکامه، با واژگان و تعابیر ساده و روان، به نیکی اندوه و احساس سراینده، در از دست دادن سرزمین‌های پارس، را به خواننده منتقل می‌کند و تصویری کامل، از اوضاع ایران و شهرهای از دست رفته‌ی آن، ترسیم می‌کند. نوشته‌ی پیش رو به تصحیح و ترجمه‌ی این سروده می‌پردازد.