دولت تحصیلدار و دولت توسعه گرا در جمهوری اسلامی ایران« در افق چشم انداز 1404 »

چکیدهموفقیت مدل دولت توسعه گرا در کشورهای شرق آسیا به ویژه در ژاپن، کره جنوبی، مالزی و ... بار دیگر نقش دولت را در فرآیند توسعه تایید و ضعف نیوکلاسیک ها را از حیث تاکید بر بازار به عنوان عامل متوازن کننده آشکار نمود. البته در این الگو نقش دولت به تنهایی به عنوان متولی امر توسعه مطرح نیست بلکه پیوند آن با بخش خصوصی و «استقلال متکی به جامعه» از ویژگی های بارز آن محسوب می شود. از اینرو مفروض اساسی مقاله حاضر رانتیر بودن دولت جمهوری اسلامی ایران است. اما پرسش اساسی این است که رانتیریسم جمهوری اسلامی چگونه موجب عدم شکل گیری دولت توسعه گرا شده است؟ در پاسخ به این پرسش دولت های بعد از انقلاب مورد بررسی قرار گرفت که میزان وابستگی به نفت به عنوان شاخص رانتیر بودن هر یک از آنها طبق داده های آماری مورد تایید واقع شد. در تشریح این امر نشان داده شد که دولت رانتیر مناسبات خاص خود را با جامعه ایجاد می کند. استقلال مالی ناشی از درآمد نفت، جدایی بین نهاد دولت و جامعه را تشدید نموده و ارتباط متقابل بین نهاد دولت و نهادهای اجتماعی را تضعیف می کند. رانتِ نفتی به دولت ها اجازه می دهد از میزان تاثیرگذاری طبقات و اقشار اجتماعی بر سیاست های دولت بکاهد و برنامه های مورد نظر خود را پیش برد. بر همین اساس است که در کشورهایی با اقتصاد رانتی ، بخش دولتی همواره نقشی محوری در اجرای برنامه ها و سیاستگذاری کلان و از جمله توسعه اقتصادی ایفا می کند. کلید واژه اصلی در این مقاله اصل« عدم نمایندگی در برابر عدم دریافت مالیات» است که دولت تحصیلدار جمهوری اسلامی بر این اساس، خود را فراطبقاتی احساس کرده و از اینرو شکل گیری دولت توسعه گرا را منتفی ساخته است.