چیستی و کارکرد ادراک جزئی «علی وجه کلی» در حکمت مشائیان با تاکید بر ابن‌سینا

در اندیشه مشائیان، به‌ویژه ابن‌سینا، علم به یک امر جزئی مادی به دو صورت حاصل می‌شود: گاهی انسان از طریق آلات و اعضای ادراکی به جزئیات علم پیدا می‌کند و گاهی علم بدون استعانت از آلات ادراکی به امر مادی تعلق می‌گیرد. ادراکی را که از طریق آلات ادراکی باشد، «ادراک حسی»، و ادراکی را که بدون استعانت از آلات ادراکی و از طریق علل شیء باشد، «ادراک جزئی علی وجه کلی» می‌نامند. از مشخصات این ادراک، وساطت ادراک علل کلی در شناخت مصداق منحصر‌به‌فرد کلی و معلول آن، عدم‌اتخاذ علم از معلوم و درنتیجه عدم‌تبعیت عالِم از معلوم حسی در ثبات و تغیر است. ابن‌سینا در سه جا از ادراک اخیر استفاده کرده است: اول، علم نفس به آلات ادراکی و تحریکی خود؛ دوم، علم پیشینی که انسان به‌گونه‌ای عقلی از طریق اسباب و علل شیء مادی به آن علم پیدا می‌کند؛ سوم، علم پیشین خداوند به جزئیات (مادیات) متغیر. نظریه مشائیان در علم پیشین انسان درباره حوادث جزئی کارایی لازم را دارد؛ اما درخصوص دو مورد دیگر با اشکالاتی مواجه است.