کمال انسان از دیدگاه ابن‌سینا و ابن‌عربی

مسئله کمال انسان و انسان کامل از مباحث موردتوجه همه ادیان و مکاتب فلسفی، اخلاقی و تربیتی است. کمال نهایی مرتبه‌ای از وجود انسان است که در آن همه استعدادها و قابلیت‌های ذاتی، معنوی و انسانی با سیروسلوک به فعلیت می‌رسد. هدف اصلی این پژوهش بررسی کمال انسان از دیدگاه ابن‌سینا و ابن‌عربی است. برای دستیابی به این هدف از روش تطبیقی بهره‏‌گرفته‌شده‌است. در روی‌کرد معرفتی ابن‌سینا تنها شهود عقلانی کاربرد دارد و نمی‌توان از معرفت عرفانی و شهود قلبی سخن‌گفت. ابن‌سینا هدف نهایی معرفت و سعادت را شناخت عقلی و علمی، و اتصال به عقل فعال می‌دانست که مبتنی بر عقل نظری و شهود عقلانی است؛ اما در نظام فکری ابن‌عربی هر موجودی به‌لحاظ هستی‌شناختی، مظهر اسم یا اسمائی از حق‌تعالی است و از حیث معرفت‌شناختی درک او از حق به‌میزان استعداد او در دریافت تجلیات الهی وابسته است. در نظام معرفتی و فکری ابن‌عربی حقایق متعالی با استمداد از کشف‌وشهود دریافت‌می‌شوند و از سنخ علم حضوری‌اند. در نظام معرفتی و فکری ابن‌عربی کمال انسان مبتنی بر عشق و کشف‌وشهود به ‌تصویر کشیده‌ شده‌است؛ ازاین‌رو انسان کامل سینوی در کمال عقل برهانی‌ شهودی و با انسان کامل عرفانی ابن‌عربی منطبق است؛ بنابراین کمال عقل نظری در ‌چارچوب مشّائی اتصال به عقل عملی است و بدون آن ناقص است. در هر دو دیدگاه بیان‌شده که انسان‌ها دارای مراتبی از کمال‌اند. کسب این مراتب تدریجی ‌است و انسان پس از طی این سیر استکمالی و صعود در مدارج کمال، در نهایت سلوک خود، به مقام رفیع کمال نهایی‌ خود نائل‌می‌شود. مراجعه به متون دینی و عرفانی ابن‌عربی نشان‌داد که‌ او به‌هیچ‌وجه از اجتماع منفصل نبود؛ بلکه در متن آن قرارداشت و انزوای عارفان و جامعه‌گریزی را ناصواب می‌دانست. انسان کامل سینوی در نگرش فلسفی‌ عرفانی همان انسان کامل عرفانی ابن‌عربی است و هیچ برتری‌ای بر انسان کامل عارفان ندارد؛ ازاین‌رو تنها انسان کامل سینوی به انسان اسلام و قرآن نزدیک نبوده؛ بلکه انسان کامل عرفانی عارفان الهی باتوجه‌به خدانمایی کامل وی، همان انسان کامل قرآنی و اسلامی است.

the concept of human perfection as viewed by ibn sina and ibn arabi

the question of human perfection and the perfect human is a subject of attention for all religions and philosophical, ethical, and educational schools of thought. the ultimate perfection is a level of human existence in which all innate, spiritual, and human potentials are actualized through spiritual practice. the main goal of this research is to examine human perfection from the perspectives of ibn sina and ibn arabi. a comparative method has been used to achieve this goal. in ibn sina’s epistemological approach, only rational intuition is applicable, and it is not possible to speak of mystical knowledge and heart intuition. ibn sina considered the ultimate goal of knowledge and happiness to be rational and cognitive understanding, and connection to the active intellect, which is based on theoretical reason and rational intuition. however, in ibn arabi’s intellectual system, every being is ontologically a manifestation of the name or names of god, and epistemologically, their understanding of god depends on their ability to receive divine manifestations. in ibn arabi’s epistemological and intellectual system, the higher truths are received with the help of discovery and intuition and are of the nature of presentational knowledge. in ibn arabi’s epistemological and intellectual system, human perfection is depicted based on love and discovery and intuition. therefore, the perfect human of ibn sina, in his rational-intuitive perfection, is consistent with the mystical perfect human of ibn arabi. therefore, the perfection of theoretical reason within the peripatetic framework is a connection to practical reason and is incomplete without it. in both viewpoints, it is stated that humans have different levels of perfection. acquiring these levels is gradual, and after going through this process of gradual perfection and ascending the levels of perfection, a human finally reaches the lofty position of his ultimate perfection. a review of ibn arabi’s religious and mystical texts shows that he was by no means separate from society but was rather within it and considered the isolation of mystics and shunning society to be wrong. the perfect human of ibn sina, in a philosophical-mystical view, is the same as the mystical perfect human of ibn arabi and has no superiority over the perfect human of mystics. therefore, it is not only the perfect human of ibn sina who is closer to the human of islam and the quran, but also the mystical perfect human of divine mystics, due to his complete manifestation of god, is the same as the quranic and islamic perfect human.