شناسایی و تبیین مولّفه‌های موانع تربیت عقلانی از دیدگاه ابن‌سینا

تربیت عقلانی پرورش نیروی عقل است. عقل در قدرت استدلال و تجزیه و تحلیل و ترکیب امور در نظام تعلیم‌وتربیت نقش مهمی ایفا می‌کند؛ ازاین‌رو هدف مقاله حاضر، شناسایی و تبیین مولّفه‌های موانع تربیت عقلانی ازمنظر ابن‌سینا و بیان راهکارهای تربیتی در مواجهه با آن‌ها برای بهره‌گیری در نظام تعلیم‌وتربیت است. روش پژوهش، روش کیفی است که به شیوۀ تحلیل داد‏ه‏ها از مدل کلایزی بهره گرفته است. جامعه تحلیل، مجموعه کتاب‌ها و شرح‏ها و مقالات نگاشته‌شده درزمینه آراء ابن‌سینا است. به اعتقاد ابن‌سینا تربیت عقلانی، به‌معنای پرورش قوه عقلانی جهت رسیدن به قرب الهی است که با شناخت موانع و عبور از آن‌ها می‏توان عقل متربی را بالنده کرد. یافته‌های مقاله در بخش موانع در سه محور شناختی و نگرشی و مهارتی شناسایی شد. در محور شناختی مولّفه‌های وهم، ستیزه‌جویی با حقیقت، اختلال در حواس، طغیان‏های نفسانی، در محور نگرشی مولّفه‌های عدم تمایز میان خوبی‏ها و بدی‌ها (فضائل و رذائل)، خشم و غضب، عدم خلوص نیت، وابستگی به امور دنیوی، و در محور عملی مولّفه‌های سرکشی دربرابر فرامین الهی، تحریکات شیطانی، افزون‌خواهی (حرص)، شهوت‌رانی بررسی شد و به‌همراه شرح هر مولفه به تبیین راهکارهای جدید تربیتی در مواجهه با موانع تربیت عقلانی پرداخته شد.

identifying and explaining the obstacles to intellectual education from ibn sina’s perspective

intellectual education cultivates the power of reason. intellect plays a crucial role in reasoning, analysis, and combining information within the education system. therefore, this article aims to identify and explain the obstacles to rational education from ibn sina’s perspective, proposing educational solutions to address them within the education system. the research employs a qualitative method with the claysey model for data analysis. data collection involved analyzing books, descriptions, and articles on avicenna’s views. ibn sina defines intellectual education as cultivating the intellectual power to reach divine proximity. by understanding and overcoming obstacles, this approach strengthens the educated mind. the article identifies these obstacles within three axes: cognitive, attitudinal, and practical. the cognitive axis includes elements like illusion, conflict with truth, sensory disorder, and emotional outbursts. the attitudinal axis encompasses components such as difficulty distinguishing good from bad (virtues and vices), anger, rage, lack of pure intention, and dependence on worldly affairs. finally, the practical axis includes elements like disobeying god’s commandments, satanic temptations, excessive desires (greed), and lust. following the description of each element, the article proposes new educational solutions to address these obstacles to rational education.