تاملی در موقعیت مرزی انسان برحسب قوه خیال در فلسفه کانت و فارابی

انسان در سنت اسلامی موجودی میانی و مرزی تعریف شده است؛ به‌این‌معناکه انسان موجودی است در میانه حیوان و فرشته و در مرز میان آن دو، که هر لحظه امکان سقوط یا عروج وی به یکی از این مراتب هستی وجود دارد. در این مقاله کوشش شده تا براساس تصویر قوه خیال در فلسفه فارابی و کانت، تبیینی فلسفی از این وضعیت میانی و مرزی انسان صورت بگیرد؛ بنابراین مسئله خاص این نوشتار این است که ببینیم چگونه نزد این فیلسوفان، معرفت‌شناسی، بستری برای ارائه تبیینی هستی‌شناسی از موقعیت مرزی انسان می‌شود. این مقاله صرفاً مطلع و گامی نخست برای این مسئله است. ازآنجاکه اهمیت و جایگاه قوه خیال نزد کانت در ضمن بحث استنتاج استعلایی به‌شکل برجسته‌ای خود را نشان می‌دهد، ابتدا تلاش می‌شود تا استنتاج استعلایی در همان مسیری که قوه خیال نقش خودش را آشکار می‌کند، پِی گرفته شود و بر دوسطح خیال مولد و بازتولیدی تاکید شود. در گام بعدی سعی‌  می‌شود تا بدون تطبیق‌سازی خام یا ایجاد این‌همانی میان دو فیلسوف، همین دو سطح خیال در اندیشه‌های فارابی پیگیری، و با اتکاء به روش تحلیلی، بنیاد انسان‌شناسی‌ای برحسب قوه خیال، در اندیشه این دو فیلسوف جست‌وجو شود. نقش میانجیگری خیال در تحقق معرفت نزد دو فیلسوف امکان پِی‌ریزی چنین ایده‌ای را فراهم ‌آورد.

a reflection on the liminal position of man based on the imaginative faculty in al-farabi and kant

in islamic tradition, man is defined as an intermediary and liminal being, situated between the animal and the angel, with the constant potential for ascent or descent to either of these ontological spheres. this paper endeavors to provide a philosophical interpretation of this intermediary and liminal position of man based on the concept of the imaginative faculty in the philosophies of al-farabi and kant. the central question of this essay is to examine how, in the works of these two philosophers, epistemology serves as a platform for offering an ontological interpretation of man’s liminal position. this paper represents an initial exploration of this topic. given the prominence of the imaginative faculty in kant’s philosophy, particularly in his discussion of transcendental deduction, this paper will begin by tracing the trajectory of transcendental deduction, highlighting the role of the imaginative faculty and its two levels of productive and reproductive imagination. it will then proceed to examine these two levels of imagination (productive and reproductive) in al-farabi’s thought, without resorting to simplistic comparisons or equating the two philosophers’ perspectives. employing an analytical approach, the paper will seek to establish an anthropological foundation for the imaginative faculty in the philosophies of both thinkers. the intermediary role of imagination in the realization of knowledge in the works of these two philosophers provides the basis for such an endeavor.