تحلیل و بررسی استقرا و تجربه نزد ابن‌سینا

آراء ابن‌سینا درباره استقرا در میان فیلسوفان مسلمان و حتی در میان فیلسوفان غیرمسلمان متقدم، در شمار دقیق‌ترین نظرها است. این فیلسوف نامدار ایرانی، در همان چهارچوب ارسطویی به نقد استقراء ارسطو پرداخت و توانست با نقدی عالمانه، ناکارآمدی آن را نشان دهد. او با معرفی دقیق و موشکافانه مفهوم تجربه، استقرا را با یک قیاس خفی همراه کرد تا از رهگذر این همراهی مشکل دستیابی به یقین را حل کند؛ اما این یقین نمی‌توانست مطلق باشد، به‌همین‌دلیل به تعیین شرایط حصول یقین همت گماشت. او نشان داد که یقینِ حاصل از تجربه، یقین مشروط است و تنها تحت شرایطی خاص حاصل می‌شود؛ اما کبرای قیاس خفی، قاعده اتفاقی است که نقدهای بسیاری به آن وارد شده است. یکی از این نقدها، که مهم‌ترین آن‌ها نیز هست، تجربی‌بودن قاعده اتفاقی است. در این مقاله پس از بیان نظر ابن‌سینا، قول خواجه نیز درباره تجربه و استقرا ذکر، و با استفاده از نظر خواجه درباره تجربه، تحلیلی عقلی از قاعده اتفاقی بیان می‌شود؛ سپس نشان می‌دهد که قاعده اتفاقی، قاعده‌ای عقلی است و با استفاده از اصل علیت می‌توان تبیینی عقلی از آن بیان کرد.

ibn sina on induction and experience

ibn sina’s views on induction are considered among the most accurate, not only among muslim philosophers but also among early philosophers in general. this renowned iranian philosopher critiqued aristotle’s theory of induction while still working within the aristotelian framework. through his scholarly critique, he exposed its limitations. he then introduced the concept of experience in a precise manner and combined induction with a hidden analogy to address the problem of achieving certainty through induction. however, he recognized that this certainty could not be absolute. therefore, ibn sina sought to determine the conditions for obtaining certainty. he showed that certainty derived from experience is conditional, achievable only under specific circumstances. the first premise of his hidden analogy is the ‘random rule’ (qaʿidat al-ittifaqi), which has been subject to much criticism. one of the most significant criticisms concerns the empirical nature of the random rule. this article will first explain ibn sina’s perspective. it will then examine khwajah nasir’s views on experience and induction. by drawing on khwajah nasir’s ideas, the article will present a rational analysis of the random rule, demonstrating that it can be explained rationally using the principle of causality and is not merely an empirical rule.