بررسی و تحلیل رویکرد ابن ‌سینا به انقطاع نفس از قوا با نگاهی به برهان انسان مُعلق و رساله حی بن یقظان

یکی از براهین معروفِ ابن‌ سینا برای نیل به خودآگاهی، برهان تنبیهی انسان معلَّق است. این برهان در آثار مختلف ابن ‌سینا تقریرهای متفاوتی دارد که نقطه کلیدی تمام این تقریرات، نیل به خودآگاهی و اثبات اِنیت نفس در صورت گسست و انقطاع از قوا است. این انقطاع دارای سه مرحله است: قطع توجه از بیرون، عطف توجه به درون و درنهایت آگاهی نسبت به انیت (وجود خاص) که از نظر ابن‌سینا عمیق‌ترین لایه خود است. ابن‌سینا دقیقاً همین رویکرد را در رساله حی بن یقظان، در قالب سیروسیاحت نفس برای نیل به خداشناسی در پیش می‌گیرد. در این رساله، سیاحتی با راهبری عقل فعال و رهروی نفس ناطقه، برای شناخت مبادی عالیه و در راس آنها خدا به تصویر کشیده شده است. ابن‌سینا از زبان حیّ یا همان عقل فعال، بر این نکته تاکید می کند که نیل به خداآگاهی نیز بدون انقطاع از قوا تحقق نمی یابد. درحقیقت ابن‌سینا در آثار خویش رویکرد واحدی در سیر خودآگاهی و خداآگاهی اتخاذ کرده است که مبتنی بر تزاحم قوا در سیر نفس و لزوم انقطاع نفس از قوا برای تحقق و تکمیل این سیر است. دلیل این امر نیز رویکرد خاص ابن‌سینا در تفسیر چیستی قوا و نسبت آن با نفس است.