گرایش ابن ‏سینا به عرفان و معرفت شهودی در مقایسه با ملاصدرا

در رویکرد معرفتی ابن سینا، تنها شهود عقلانی کاربرد دارد و نمی توان از معرفت عرفانی و شهود قلبی در اندیشۀ وی سخن گفت. شیخ‌الرئیس هدف نهایی معرفت و سعادت را شناخت عقلی و علمی، و اتصال به عقل فعال می دانست که مبتنی‌بر عقل نظری و شهود عقلانی بود؛ اما در مشرب ملاصدرا برخی حقایق متعالی به کمک عقل نظری، قابل فهم نیستند؛ بلکه با استمداد از کشف‌وشهود و فرارَوی از طور عقل و به‌واسطۀ علم حضوری دریافت می ‏شوند. در این نوشتار، موافقان با تفکر عرفانی بوعلی را به دو دسته تقسیم کرده‌ایم: در یک گروه، سنت گرایانی همچون سید حسین نصر، هانری کربن و غلام‌حسین ابراهیمی دینانی قرار دارند که ازمنظر سنتی- تاریخی و اندیشۀ رازوَرزی اسلامی- ایرانی و فلسفۀ مشرقی، با استناد به برخی آثار ابن سینا وی را زمینه ساز تفکر عرفانی درحوزۀ فلسفۀ اسلامی می دانند. گروه دوم، برخی محققان متاخر هستند که می کوشند با تکیه بر نظام معرفت‌شناسی و علم‌النفس شیخ‌الرئیس نشان دهند این فیلسوف دو چهره دارد؛ سپس تلاش می کنند ابن سینای اشراقی- عرفانی را از ابن سینای مشائی تمایز بخشند. در ادامه، ضمن مقایسۀ تفکر ابن سینا و ملاصدرا درحوزۀ معرفت شهودی نشان خواهیم داد هردو دیدگاه، خطا هستند و اگر بوعلی در آثار خویش از عرفان و عرفا سخن گفته، صرفاً ازمنظر عقلی و فلسفۀ عرفان بوده و او از ابتدا تا انتها از سبک معرفتی مشائی خویش عدول نکرده است.

avicenna’s inclination toward mysticism and intuitive knowledge compared to molla sadra

in avicenna’s epistemological framework, knowledge is attainable solely through rational intuition, not mystical intuition. avicenna emphasized intellectual knowledge and the connection to the active intellect, grounded in theoretical reason and rational intuition, as the ultimate aim of knowledge and happiness. however, mulla sadra posited that certain transcendent truths surpass the grasp of theoretical reason, necessitating intuition and innate knowledge beyond the bounds of reason. scholars who advocate for avicenna’s mystical tendencies can be divided into two groups: the first group, including traditionalists like seyyed hossein nasr, henry corbin, and gholamhossein ebrahimi dinani, consider avicenna a pioneer of mystical thought within the islamic philosophy tradition, following the footsteps of earlier islamic, iranian, and eastern mystics. the second group comprises recent researchers who argue that avicenna’s philosophy exhibits dual aspects. by examining his epistemological system and philosophical psychology, they seek to distinguish between the mystical and peripatetic facets of avicenna’s thought. in the upcoming discussion, we will compare avicenna’s and mulla sadra’s perspectives on intuitive knowledge. it will become apparent that neither the claims of the first group nor those of the second group can be substantiated. even if avicenna mentioned mysticism in his works, his views consistently emanated from a rational perspective, and he remained firmly rooted in his peripatetic style throughout his philosophical journey.