مسئلۀ حیات در فلسفۀ ابن ‏سینا: بررسی انتقادی دیدگاه تاوارا

بحث دربارۀ حیات و چیستیِ آن، یکی جنجالی‏ ترین مباحث بین‌رشته ای درمیان محققان است که فلاسفه نیز ازنگاه خود بدان پرداخته اند. ابن‏ سینا از اولین فیلسوفان اسلامی‌ای است که در آثار خویش به این بحث پرداخته و به مشکل اساسی تعریف حیات اشاره کرده است. تاوارا به‏ عنوان یکی از معدود پژوهشگرانی که به بحث حیات در آثار ابن ‏سینا پرداخته، بدون توجه به مشکل اساسی موجود در تعریف حیات نتیجه گرفته شیخ‌الرئیس در آغاز فعالیت فلسفی خود، با تعریف حیات به‌عنوان تغذیه و نمو، گیاهان را جزء موجودات زنده قلمداد کرده است؛ اما در ادامه و در سِیر تکامل فکری خویش با عرضه‌کردن تعریف دیگری از حیات و یکی‌دانستن آن با ادراک و حرکت ارادی، از این نظر روی گردانده و گیاهان را از دایرۀ شمول موجودات زنده خارج کرده است. در مقالۀ حاضر با استفاده از روش تحلیل مفهومی و تحلیل متن، نخست، دیدگاه تاوارا را نقد کرده‌ایم. مهم‏ترین نقدهای مطرح‌شده درخصوص نظر وی عبارت‏ اند از: برداشت ناقص از متن ابن‏ سینا؛ توجه‌نکردن به مشکل اساسی تعریف حیات در فلسفۀ این فیلسوف؛ نبودِ تکامل زمانی و تاریخی در تعریف حیات در فلسفۀ بوعلی. پس‌از آن، در افقی گسترده ‏تر، مسئلۀ حیات در فلسفۀ شیخ‌الرئیس را بررسی کرده و نتیجه گرفته‌ایم وی در آثار خویش، نه دو تعریف، بلکه پنج تعریف متفاوت را دربارۀ حیات به‌دست داده است و این تعاریف را نمی توان حاصل یک سِیر تکاملی در بستر زمان دانست؛ بلکه بازگشت این تعاریف متعدد‌ به مشکل اساسی موجود در تعریف حیات است که بوعلی تا پایان زندگی فلسفی خود با آن مواجه بوده است.

the problem of life in avicenna’s philosophy: a critical assessment of tawara’s viewpoint

the concept of life is a contentious interdisciplinary issue that has intrigued scholars, with philosophers offering their perspectives. avicenna is one of the first philosophers who delved into the fundamental problem of defining life in his works. tawara as one of the few scholars who have paid attention to this matter in avicenna’s philosophy, without considering the fundamental problem of the definition of life, has come to this conclusion that avicenna initially defines life as nutrition and growth and as a result classifies plants as living beings. but, in the course of his intellectual evolution, by presenting another definition of life, identifying it with perception and voluntary movement, he deviates from this viewpoint and excludes plants from the living beings. using conceptual and textual analysis, we critique tawara’s view on three fronts: an incomplete reading of avicenna’s texts, neglecting the fundamental problem of the definition of life, and the absence of historical evolution in avicenna’s perspective on life. upon a broader examination of avicenna’s philosophical works, it becomes evident that avicenna doesn’t propose just two definitions for life, as tawara suggests. instead, he presents five distinct definitions in his works. these definitions don’t represent an evolutionary process but rather highlight the persistent challenge avicenna faced throughout his intellectual journey in defining life.