وحدت ماهویِ صورت ادراکی و مُدرَک خارجی در آثار ابن‌سینا

ابن‌سینا در چند اثر مهم خود، ماهیت ادراک را عبارت از دریافت صورت مُدرَک (اخذ صورةِ المُدرَک) دانسته است. تعبیر «صورة المُدرَک»، مشتمل بر ابهامی اساسی است که درقالب دو دیدگاه اصلی رقیب در فلسفۀ اسلامی صورت‌بندی شده: یکی دیدگاه وحدت ماهوی صورت ادراکی و مُدرَک؛ دیگری دیدگاه شَبَح. داوری دربارۀ این دو دیدگاه با تمرکز بر آثار خود شیخ‌الرئیس چندان آسان نیست؛ زیرا افزون‌بر یکدست‌نبودن و ناسازگاری سخنان او در آثار مختلفش، لوازم نه‌چندان قابل پذیرش هریک از دو دیدگاه، مشکلاتی را در این حوزه ایجاد می‌کنند. با توجه به امکان‌پذیرنبودن بررسی شواهد له و علیه هردو نظریه در یک مقاله، در این پژوهش، بر شواهد نظریۀ وحدت ماهوی صورت ادراکی با مُدرَک خارجی متمرکز شده و برپایۀ دو دسته شواهد متنی و فرامتنی فراهم‌آمده نشان داده‌ایم در مجموعۀ آثار ابن‌سینا نشانه‌هایی مهم دالّ بر این مسئله وجود دارد که مراد وی از «صورت» در تعبیر «صورة المُدرَک»، شبح به‌معنای مصطلح آن نیست؛ بلکه براساس آنچه در عبارتی از اشارات نیز آمده، منظور او «حقیقة الشیء» است؛ یعنی «ما به ‌الشیء هو هو» یا «ماهیتِ بالمعنی الاعم شیء».

The Essential Identity of the Cognitive Form and External Known in Avicenna’s Works

In some of his important works, Avicenna has considered the nature of cognition as receiving the &known form&. The expression of &known form& contains fundamental ambiguity and is formulated in the form of two main rival views in Islamic philosophy; the first is what can be called as &Essential identity of Cognitive form and External KnownTheory of Cognition& and the second as &Phantasm (Shabah) theory of cognition&.  By focusing on Avicenna’ own works, it is not easy to judge these two rival theories. The problems here are raised mainly from two sources: firstly from incompatibility and inconsistency of Avicenna’s declarations in his different works and secondly from nonacceptable logical consequences of each theory, at least at the first encounter. Because it’s impossible to examine the pro and cons of both theories at one paper. So, here I focus just on the evidence of first theory: Essential identity of Cognitive form and External KnownTheory of Cognition and based on the two evidence of textual and meta textual, we have shown there are important evidences in Avicenna’s works collection that indicate he does not mean the word of &form (Surat)& in the expression of &the known form (Surat alModrak)& such as the meaning of &phantasm& in literal sense; but as he states in Ishȃrȃt, his means is &the real of entity (Ḥaqiqat al She’y) &  or &what is in virtue of which everything is entity that is not the phantasm.