معنا و مبنای قاعدۀ الاتفاقی در فلسفۀ سینوی

ابن سینا به‌تبع ارسطو برای حل معضل استقرا از قاعدۀ «الاتفاقی لایکون دائمیاً و لا اکثریاً» بهره برده و بر این اساس، اولین مسئلۀ مقالۀ حاضر، پرسش دربارۀ معنا و مفاد این قاعده ازنگاه اوست. از آنجا که واژۀ «اتفاق» به پنج معنا به‌کار می رود، در وهلۀ نخست باید مشخص کرد او دقیقاً کدام معنا را درنظر داشته است تا از این طریق، مفاد این قاعده روشن شود. درپی بررسی آثار شیخ‌الرئیس درمی یابیم مراد او اتفاق به‌معنای بخت و همچنین هرسه معنای نفی علیت (فقدان علت فاعلی، علت غایی و رابطۀ علّی) نبوده؛ بلکه اتفاق به‌معنای وجود معارض، موردنظر اوست. طبق بیان بوعلی، وقتی می توان پدیده ای را اتفاقی دانست که نسبت‌به سبب ذاتی‌اش درنظر گرفته نشود. اتفاقی، امری است که سبب و غایت بالعَرَض دارد و اکثری و دائمی نیست. هر امری که نسبت‌به سبب ذاتی‌اش سنجیده شود، ازنوع دائمی و اکثری خواهد بود و بر این اساس می‌توان گفت ازنظر ابن‌سینا دائمی و اکثری‌بودن، ملاکی است که نشان می‌دهد شیء مطابق طبیعت و ذات خود عمل می کند. در این مقاله، اصل علیت و لوازم آن (ضرورت و سنخیت علت و معلول)، قاعدۀ «الشیء ما لم یجب لم یوجد» و قاعدۀ «القسر لایدوم» به‌عنوان مبانی قاعدۀ الاتفاقی معرفی شده اند.

The Meaning and Foundations of the Principle of Ittifaqi (Coincidence) in Avicenna’s Philosophy

Subsequent to Aristotle, the principle of ‘Ittifaqi (coincidence) is not been permanent nor major’, is used by Avicenna in order to solve the problem of induction. The first subject in this study is the question about the meaning and content of this principle from Avicenna’s perspective.        Since the word of “ittifaq” has been used in five meanings, it should be specified which meaning of this word is exactly according to Avicenna’ view to elucidate the content of the above principle. Looking thorough works of Avicenna, SheikAlRaees, reveals that “Ittifaq” in the meaning of fortune or any other three meanings (the lack of an agentive cause, the lack of an ultimate cause, and the lack of a causal relationship) has not been his intension but he means it “the presence of an opponent”. Thus, Avicenna argued that a coincidental phenomenon is not considered in relation to its intrinsic cause. A coincidental phenomenon is something that has an intrinsic cause and purpose, and such matters are not general or permanent”. Anything that is evaluated concerning its intrinsic cause is permanent and major. Thus, it should be argued that Avicenna considers permanency and majority as a criterion that indicates a thing acts according to its nature and essence. This study introduces the principle of causality and its requirements (necessity and the congruence of causes and effects), the principle of “a thing will not exist until its existence becomes necessary”, and the principle of “an unnatural phenomenon does not last”.