راهکارهای تغییر خلق از دیدگاه ابن سینا

یکی از مباحث مهم در علم اخلاق و حکمت عملی، بررسی امکان و کیفیت تغییر خلق است. ابن سینا ازجمله حکمای قائل به تغییرپذیری خلق بوده و در آثار متعددی چگونگی این تغییر را بیان کرده است. وی ریشۀ خلقیات ناپسند را نبودِ اعتدال در قوای نفس و به ویژه قوای محرکۀ نفس حیوانی دانسته و از این روی، معتقد است تغییر خلق، تنها با تعدیل قوا و همچنین غلبۀ قوۀ عاقله محقق می شود. مقصود ابن سینا از تعدیل قوا برقراری ملکۀ توسط بین دو حد افراط و تفریط است. به اعتقاد وی این امر از دو طریق حاصل می شود: طریق اول مبتنی بر اهتمام به افعال حسنه و مواظبت بر وظایف شرعی و عبادات است که علم اخلاق، آن را تبیین می کند؛ طریق دوم بر تعدیل مزاج بنا نهاده شده که ازدیدگاه وی راهی دشوارتر است و در علم طب به آن پرداخته می شود. ابن سینا تعدیل مزاج را از دو طریق، امکان پذیر دانسته است: یکی استفاده از ادویه و اغذیۀ مصلح مزاج و دیگری تخیل مزاج معتدل. ازدیدگاه وی طریق دوم به جهت شان نفس در تدبیر و تصرف بدن و شدت نفوذ نفس در بدن، اثری به مراتب بیشتر نسبت به طریق اول دارد.

Ways for Alteration of Disposition from Avicenna’s Point of View

An important task in the fields of ethics and practical wisdom is the examination of whether and how alteration of dispositions is possible. Avicenna is among the philosophers who believed in the alterability of dispositions, and in his several works explained how the alteration could happen. He thought that deplorable dispositions have their roots in lack of moderation in powers of the soul, especially the powers stimulating the animal soul. Therefore, from his point of view, alteration of disposition is realized only through moderation in those powers as well as through the triumph of intellectual power. By moderation in powers, Avicenna means the establishment of a middle course between two extremes, and believes that this is realized in two ways; The first way is based on trying to do good deeds and being careful about one’s jurisprudential duties and prayers, and ethics is responsible for explaining these affairs. The second way is through moderation in temperament, which is more difficult and studied in medical science. Moderation in temperament, he thinks, is possible, first, through using foods and spices that right the temperament, and, second, through imagining a moderate temperament. In his view, the second way is far more impactful than the first, due to the status of the soul in managing and affecting the body and the degree to which the soul can influence the body.