بی‌علقگی در زیبایی‌شناسی ابن‌سینا و تحلیل آن با بی‌علقی در زیبای‌شناسی کانت

بی‌علقگی یا داوری آزاد در زیبایی‌شناسی به معنای لابشرط بودن یا فاقد هرگونه علاقه بودنِ احکام زیبایی‌شناسی نسبت به احکام شناختی، اخلاقی، سودمندی است. احکام زیبایی‌شناسی به نحوی ضروری صرفاً از عین، نه از تصور مفهوم، خیر یا فایده‌مندی حاصل‌ می‌شوند و بررسی آثار ابن‌سینا نشان می‌دهد او بر استقلال یا بی‌علقگی ادراک لذت تاکید کرده است. وی در مسئلۀ لذت به ملائمت، یعنی خوشایندی اشاره کرده و آن را کمال و خیر قوۀ مدرکه یا فعل خاص قوۀ مدرکه دانسته است. ازنظر ابن سینا لذت فقط به ‏دلیل ملائمت حاصل می‌شود و هیچ چیز دیگری اعم از گزاره‌های معرفتی و اخلاقی در حصول ملائمت یک قوه و به عبارتی، لذت یک قوه دخیل نیست. او ادراک زیبایی را مشروط و منوط به حصول ملائمت یا لذت دانسته است و بنابراین، داوری آزاد در ادراک لذت در زیبایی‌شناسی وی نیز وجود دارد؛ علاوه بر آن، او معتقد است زیبا فقط به خاطر زیبایی اش انتخاب می‌شود و مورد ستایش و لذت قرار می‌گیرد؛ نه چیز دیگر. کانت در تبیین قوۀ حکم یا زیبایی‌شناسی، بی‌علقگی یا داوری آزاد را یکی از اصول چهارگانۀ حکم به زیبایی دانسته و آن را به صورت مجزا تبیین کرده است؛ اما آنچه در این حوزه مطرح کرده، بسیار گسترده‌تر، صریح‌تر و منسجم‌تر از چیزی است که ابن‌سینا به آن اشاره کرده است. از این جهت در پژوهش حاضر کوشیده ایم با استفاده از روش توصیفی تحلیلی، ضمن تبیین بی‌علقگی در لذت‌شناسی و به تبع آن، زیبایی‌شناسی ابن‌سینا این موضوع را با مفهوم بی‌علقگی در اندیشۀ کانت نیز مقایسه کنیم. یافته ها نشان می‌دهند بی‌علقگی موردنظر کانت، همان مفهومی است که نزد ابن‌سینا وجود داشته و بنابراین می‌توان گفت ابن‌سینا قبل از کانت به این مطلب اشاره کرده؛ اما به دلیل مطرح نشدن اندیشۀ او در یک نظام زیبایی‌شناسی، به آن توجهی نشده است.

Disinterestedness in Aesthetics; A Comparative Study Between The Views of Avicenna and Kant

Disinterestedness in the aesthetics means that the aesthetic judgment should be free or pure of any interests including cognitive, moral, and beneficial satisfactions. In other words, the aesthetic judgments should be grounded in disinterestedness in the sense of not being based on my mental desire, what is good, and what is morally good for me. Although the issue had been coined in the philosophy of Kant and has been introduced as one of the innovations of his aesthetics, studying Avicenna’s thoughts on pleasure and beauty reveals that he, also, emphasized the issue. He used the specific term of “Mola’em” defining as agreeableness and pleasure. In his opinion, Mola’em is the perfection and goodness of perceptive faculty or special action of the faculty. He emphasized that pleasure was perceived solely by the Mola’em so other things like agreeable, what is good for the perceiver, and what is morally good do not interfere to obtain Mola’em or pleasure in the faculty. Since the perceiving of beauty is limited in obtaining Mola’em or perceiving pleasure, the concept of disinterestedness in his aesthetics is apprehensible. Kant discussed four particular unique features of aesthetic judgments and calls them ‘moments. One of them is the disinterestedness in aesthetic judgments. So, his argument is more obvious and deeper than Avicenna’s. Therefore, first, I present a comprehensive review of Avicenna’s thoughts on beauty and his idea about disinterestedness in perceiving pleasure and beauty by the descriptiveanalytical method. Then, I would compare it with the idea of Kant about the disinterestedness in aesthetics. The results show that the disinterestedness described by Avicenna and Kant is similar. So, we can claim that the concept that Kant has focused on, had already been noted by Avicenna.