فیاض لاهیجی و قرائتی متفاوت از نظریه صور مرتسمه ابن سینا

علم الهی به مخلوقات پیش‏از خلقت آن‏ها، یکی از پیچیده ‏ترین مباحث الهیات درباب صفات خداوند متعال محسوب می شود که دربارۀ آن، نظرات گوناگونی مطرح شده است. یکی از معروف‏ترین این نظریات، نظریۀ صور مرتسمۀ ابن‏ سیناست که در این مقاله، قرائت محقق لاهیجی از آن را بررسی و تحلیل می کنیم. محقق لاهیجی، ابتدا قرائت مشهور ابن ‏سینا دربارۀ صور مرتسمه را پذیرفته است که بنابر این قول، خداوند متعال قبل ‏از آفرینش اشیا، به آن‏ها به‏ واسطۀ صور مرتسمه ای علم دارد که قائم به ذات الهی هستند و این علم، فعلی و از لوازم ذات است. فلاسفه و متکلمین اسلامی پس‏از بوعلی سینا بر این نظر، انتقادات مختلفی وارد کرده اند؛ لذا محقق لاهیجی قرائتی متفاوت را دربارۀ نظریۀ صور مرتسمه به دست داده است تا از اشکالات این نظریه رهایی یابد. به عقیدۀ وی علم اجمالی، عین علم تفصیلی است و این تفصیل در تحلیل ذهن آدمی ریشه دارد؛ وگرنه علم خداوند متعال، عین ذات وی و ازنوع واحد و بسیط است و به همین جهت، قرائت متفاوت محقق لاهیجی به نظریۀ علم اجمالی درعین علم تفصیلی ملاصدرا نزدیک می شود.

Fayyaz Lahiji And A Different Reading of lbn Sina’s Theory of Imprinted Forms

God’s prior knowledge of the creatures, before their creation, is one of the most complex topics of God’s attributes in theology, which various opinions have been expressed about it, one of the most famous of which is Ibn Sina’s inverted forms. In this article, we aim to review Lahiji’s different readings of the theory. Lahiji first accepts the famous reading of Ibn Sina’s imprinted forms. According to this theory, God Almighty precedes the creation of objects by imprinted forms that are based on the divine Essence and the essentials of the essence. But this theory was criticized by many Islamic philosophers and theologians after Ibn Sina. Therefore, Lahiji raised objections by presenting a different reading of the theory of imprinted forms to get rid of the drawbacks. He believes that ’Ilmi Ijmālī (collective knowledge) is the same as Ilmi Tafṣīlī (detailed knowledge). And their differentiation is due to the analysis of the human mind; whereas the knowledge of God is being the same as the Divine Essence in terms of simplicity and oneness. Due to the fact, therefore, the different reading of the scholar Lahiji is getting close to Mullah Sadra’s theory expressing God’s eternal knowledge of the creatures is collective as well as detailed.