انفعال و عواطف انسانی در مواجهه با آثار هنری بر مبنای حکمت سینوی

ارتباط میان انفعال و عواطف انسانی با صور گوناگون هنر ازجمله مباحث موردتوجه در فلسفۀ اسلامی است و تخیل قوی و ایجاد عواطف نفسانی، دو مولفۀ اصلی لحاظ شده در تعاریف فلاسفۀ مسلمان از انواع هنر هستند. ابن‌سینا نیز ازجمله فلاسفه‌ای بوده که به این ‌موضوع اهتمام داشته است. با عنایت به این مسئله، مقالۀ پیشِ روی با رویکرد توصیفی تحلیلی نگاشته شده و پرسش‌ اصلی مطرح شده در آن بدین شرح است که ازنظر ابن‌سینا در مواجهه با اثر هنری، چه انفعال نفسانی یا عواطفی در انسان ایجاد می‌شود. به دنبال آن، دو پرسش فرعی بدین شرح نیز در این پژوهش موردنظر بوده اند: چه عواملی باعث ایجاد این انفعالات نفسانی می‌شوند و چه ارتباطی میان انفعال نفس و حدوث عواطف یا احساس و ادراک اثر هنری وجود دارد؟ شایان ذکر است که در حکمت سینوی، حالاتی متفاوت مانند قبض و بسط، تعجب و حیرت، و نشاط و حزن از انواع انفعال نفس برشمرده شده اند و بررسی آثار ابن‌سینا نشان می‌دهد انفعال درنتیجۀ تعامل سه عامل صورت یا ترکیب‌بندی، محاکات و طبع انسان به وجود می‌آید. این عواطف درپی ادراک اثر پدید می‌آیند؛ از این روی، دارای ابعاد شناختی هستند و می‌توان آن ها را راهی برای شناخت معنا و حتی معیاری برای زیبایی اثر قلمداد کرد.

Emotions in Response to Artworks According to Ibn Sīnā’s Philosophy

We aim to explore emotions in response to artworks according to Ibn Sīnā’s philosophy. To arouse emotions and imagination are the main features that define an artwork in Avicennian philosophy. The issue finds expression mainly in his treatises on poetry and music. Among various styles of poems, Ibn Sīnā’ meticulously discusses emotions in his definition of tragedy and epic e.g. he holds words and the meaning of the styles would be composed in a way that arouses emotions like passion, pity, and sympathy. Thus, we seek to address the raised questions: what kinds of emotions are aroused in facing a work of art? What factors evoke emotions? How do emotions interact with the perception and judgment of the artworks and their beauty? The paper is divided into four parts dealing with the definition of form and beauty as the main elements of a work of art in Ibn Sīnā’s view, different types of emotion that a work of art can elicit the factors that evoke emotion, and the role of emotions in perceiving art. The findings reveal that the collaboration of the three factors of form, imagination, and human nature paves the way to evoke emotions. As the objective component, the artwork consists of Hosnenazm (order), Hosne ta’līf (beautiful composition), and e’tedāl (harmony) that elicit passion. Using more complicated designs and stories, unexpected endings, or specific figures of speech in poetry, for instance, are the techniques Ibn Sīnā suggest attracting the audiences profoundly. Imagination and human nature are the subjective elements that reflect more in cultural aspects. Ibn Sina believes that the feeling of happiness would be aroused when people of various regions find the musical rhythm in harmony with their cultural taste. Moreover, emotions in concert with cognitions are ways to understand the meaning and judge the beauty and value of a work of art.