میزان اثرپذیری غزالی از ابن‌سینا در مسئله‌ آفرینش با توجه به کتاب آفرینش و نظام کیهانی: غزالی و ابن‌سینا

در این مقاله با بررسی موضوعاتی درباره‌ آفرینش عالم و سیر اندیشه‌ غزالی درباره‌ آنها با توجه به کتاب آفرینش و نظام کیهانی: غزالی و ابن‌سینا اثر ریچارد ام. فرانک، تاثیرپذیری غزالی از ابن‌سینا و رویگردانی او از سنت اشاعره، به نمایش گذاشته می‌شود.غزالی در دیدگاه رایج، به‌خصوص در میان شرق‌شناسان، مشهور به متکلمی اشعری‌مسلک و معاند با فلسفه است.‌‌ در بیست‌وچند سال اخیر بازخوانی جدیدی در آثار غزالی صورت گرفته که موجب تغییر نگرش دیدگاه سنتی درباره‌ او شده و این بازخوانی تا حد زیادی به دنبال تحقیقات فرانک صورت پذیرفته است. فرانک در کتاب خود با تحلیل متونی کلیدی در آثار گوناگون غزالی، برخلاف دیدگاه رایج پیش می‌رود و به نتایج مهمی درباره‌ دیدگاه‌های مختلف غزالی می‌رسد که ازجمله‌ آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: معرفی جهان به‌عنوان سلسله‌ای مبتنی بر روابط علّی، بیان نظریه‌ای مشابه نظریه‌ فیض ابن‌سینا، قائل‌بودن به فاعلیتِ باواسطه و غیرمستقیم خدا در عالم، ضرورت و وجوب آفرینش عالم، نزدیکی موضع غزالی و ابن‌سینا در مسئله‌ حدوث و قدم عالم. بر مبنای نظر فرانک، بسیاری از نظرهایی که غزالی آنها را رد کرده، در مقایسه‌ با نظرهایی که در آنها از ابن‌سینا پیروی کرده، بی‌اهمیت بوده‌ است و دیدگاه‌های وی بیش از آنکه متاثر از اشاعره باشد، دیدگاه‌هایی سینوی‌ به شمار می‌آید.در پژوهش حاضر با رجوع به سایر آثار فرانک ودیگر غزالی‌شناسان و نیز آثار گوناگون غزالی و ابن‌سینا و بیان آرای ایشان، تلاش شده است تا خواننده با دیدگاه‌های غزالی‌شناسان جدید و نیز نظر فرانک در کتاب مذکور آشنا شود و تا اندازه‌ای درباره‌ آنها به داوری بپردازد؛ ضمن اینکه کوشش شده است که نسبت به نظرگاه آنان نیز ارزیابی‌ای صورت گیرد.

The Extend of Al-Ghazali’s Influence from Avicenna in the Issue of Creation according to Creation and the Cosmic System: Al-Ghazali & Avicenna

Based on Richard Frank’s book, Creation and the Cosmic System: AlGhazali Avicenna, this article examines some topics on the creation of the universe and alGhazali’s thought about them, and proposes that alGhazali has been affected from Avicenna and has detached himself from the Ash’arite tradition .In the popular view, especially among orientalists, AlGhazali is known as an Ash’arite theologian who is opposed to philosophy. In the last twenty years, a new rereading of AlGhazali’s works, being largely based on Frank’s researches, has taken place and changed the traditional view about him. By analyzing key texts in alGhazali’s various works, Frank goes against the common view and reaches important conclusions about alGhazali’s various views in his book, among which are the following: Introducing the world as a series depended on causal relations, proposing a theory which is similar to Avicenna’s emanation theory, asserting the direct and indirect activity of God in the universe, necessity of the creation of the world, and the closeness of the position of alGhazali and Avicenna in the issue of the temporality or eternity of the world. According to Frank, many of the views that alGhazali rejected were insignificant compared to the views in which he followed Avicenna and it can be said that his views, more than being influenced by the Ash’arites, are Avecinnian. In the present study, by referring to Frank’s other works and other works of the scholars of alGhazali, as well as various works of alGhazali and Avicenna and expressing their views, an attempt has been made to acquaint the reader with the views of the new scholars of alGhazali as well as Frank’s views in the book, and to be able to judge them to some extent; at the same time, an attempt has been made to provide an assessment of their point of view.