ابن سینا و هراس از مرگ تصحیح یک اشتباه در باره تک‌نگاری منسوب به ابن سینا

مسئله‌ هراس از مرگ یا اضطراب مرگ یکی از مسائلی است که  از یک‌سو در تاریخ فلسفه و از سوی دیگر، در تاریخ و اخلاق پزشکی مورد توجه اندیشمندان قرار گرفته است. از دوران گذشته علاوه بر آثار ادبی و نگاه‌های اسطوره‌ای منعکس‌شده در داستان‌ها و نمایشنامه‌ها و متون عرفانی و گنوسی، فیلسوفان نیز نتایج اندیشه‌ورزی خود را در این خصوص در آثار فلسفی منعکس کرده‌اند. در یونان باستان، در کنار اندیشه‌ورزی‌های سقراط و افلاطون، اپیکوری‌ها و رواقی‌ها نیز در فلسفه‌ورزی در زمینه هراس از مرگ سهم به‌سزایی داشته‌اند. در جهان اسلام نیز اندیشمندانی همچون محمد زکریای رازی و ابوعلی مسکویه و ملاصدرا در این‌باره سخن گفته‌اند. امّا در این میان، تنها تک‌نگاری موجود در زمینه‌ هراس از مرگ که به نحوی تفصیلی بدین موضوع می‌پردازد، منسوب به بوعلی سینا است. از این رساله که در مجموعه رسائل ابن‌سینا به طبع رسیده و به فارسی نیز ترجمه شده با نام‌های «الشفاء من خوف الموت ومعالجه‌ داء الاغتمام» و «دفع الغمّ من الموت» یاد شده است.ابن‌سینا هم فیلسوفی برجسته، هم یکی از بزرگترین پزشکان دوره‌ اسلامی است که شایسته‌ نظر‌ورزی در خصوص این مسئله‌ مرزی میان فلسفه و پزشکی است؛ ازاین‌رو، محققان پس از وی و به‌ویژه پژوهشگران معاصر ارجاعات بسیاری به نگاشته‌ او داشته‌اند. با توجه به فراوانی ارجاع محققان معاصر بدین رساله به نام ابن سینا از یکسو، و تردید برخی پژوهشگران در انتساب آن از سوی دیگر، پژوهشی درباره‌ نویسنده رساله صورت گرفت. با بهره‌گیری از پژوهش‌های پیشین و برخی دلایل متن‌شناختی دیگر روشن می‌شود که این رساله در اصل بخشی از کتاب تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق ابوعلی مسکویه استکه به اشتباه به ابن‌سینا نسبت داده شده. این انتساب به‌دلیل اشتباه ناسخان، به‌سهو یا به‌عمد رخ داده است. پس از بررسی وجوه مختلفی که به این اشتباه انجامیده است، انتساب این رساله به ابن‌سینا نفی و صحت انتسابش به مسکویه اثبات می‌شود.

Had Ibn Sina written a monograph about the Thanatophobia ?

Throughout the history, the fear of death or thanatophobia has preoccupied philosopher’s ideas and medical issues/ ethics. Since ancient times, philosophers have expressed their ideas about death and fear of dying in their books, alongside literary texts, stories, mystical and gnostic texts.In ancient Greece, in addition to Socrates and Plato, the Epicureans and Stoics played an important role in philosophizing death and thanatophobia. In the realm of Islamic philosophy, thinkers like as Muhammad ibn Zakariyyā alRāzī (Rhazes), Abū ʿAlī Miskawayh, and MullaSadra have commented on death and thanatophobia. Nevertheless, the only monograph which deals with death and death anxiety in detail is Philosophical Approaches to Thanatophobia and its Treatments, the authorship of which is attributed to the great philosopher and physician of the Islamic world, Avicenna. The work, which is published in the collection of Avicenna’s treatises, has been translated under different titles. As an eminent philosopher and competent physician, Avicenna has aptly philosophized death and thanatophobia, the authenticity of have been acknowledge by the numerous references scholars and academicians have made to the work. However, the work, as this study suggests, is wrongly attributed to Avicenna. This treatise is, originally, a part of Abū ʿAlī Miskawayh’s Tahdhīb alAkhlāq wa Taṭhir alAʿaraq (Refinement of character and purification of dispositions), wrongly attributed to Avicenna, whether intentionally or inadvertently. Examining different aspects of this wrong attribution, this study textually demonstrates that the treatise is written by Miskawayh.