فرایند وضع یا تدوین قانون جهان شمول از منظر ابن‌سینا و کانت

در آثار فیلسوفان صاحب نظر در حوزه‌ فلسفه‌ سیاسی، از دیرباز کلیدواژه‌ مهم «قانون» وجود داشته است. تلقی و انتظار از قانون و نیز مراحل تدوین قانون نزد ایشان هرگز یکسان نبوده و گاه این تفاوت ها بسی جدی نمایان شده است. پژوهش پیش رو، به روش توصیفی تحلیلی و با رویکرد مقایسه ای، در تبیین مبانی آراء ابن سینا و کانت برای وضع یا تدوین «قانون جامع جهانی» و برجسته‌کردن شباهت ها و تفاوت های لوازم آراء آنان می کوشد. دلیل اهمیت و انتخاب این دو فیلسوف، غایت مشابه آنان در اهتمام به قانون جهان‌شمول است، اما نقطه‌ افتراق ایشان، ترسیم فرآیند تکون چنین ایده ای است. ابن سینا برای دست یابی به عدالت اجتماعی، علاوه بر پاک دستی کارگزاران حکومتی، بر قانون جامع و عادلانه تاکید فراوان دارد. او عموم انسان ها را به دو علت ضعف دانش و تزاحم منافع، شایسته‌ قانون گذاری نمی داند و ازاین‌رو تدوین قانون جامع و عادلانه را به ضرورت نبوت و فهمِ قانون الهی پیوند زده است؛ اما کانت ضمن اقرار به آن دو کاستی نوع انسان، بر آن است که نخبگان اخلاق مدار باید متحمل امر قانون گذاری شوند و با تجربیات پیشین و تاکید بر آزادی بیرونی انسان ها، قانون جامع را تدوین کنند. توصیه‌ مشترک هر دو فیلسوف در مواجهه با حکومت های ظالم تا پیش از تدوین و اجرای قانون جهان‌شمول، دو چیز است: نخست، مدارا با حاکمان و ترک اقدامات انتحاری علیه آنان تا امنیت در جامعه حفظ شود؛ دوم، بهره گیری از ظرفیت های قانونی برای سوق‌دادن مدیران جامعه به رعایت قوانین موجود و تصحیح آنها.

Universal Law Enactment or Formulation Process from the Perspective of Avicenna and Kant

The important keyword &law& has long existed in the works of prominent political philosophers. They have had different perceptions and expectations of the law as well as law formulation stages, and these differences have occasionally been serious. This study used a descriptiveanalytical method and a comparative approach to explain the foundations of Avicenna’s and Kant’s opinions to enact or formulate a &comprehensive universal law& and to highlight the similarities and differences between their opinions. The reason for the importance and selection of these two philosophers was their similar end in their pursuit of the universal law, but their point of difference related to this idea’s emergence process. Avicenna considered social justice achievement to rest upon not only the honesty of government officials, but also a comprehensive and just law. He did not consider the general public to be worthy of legislation for two reasons: lack of knowledge and conflict of interest. This is why he linked the formulation of a comprehensive and just law to the necessity of prophecy and understanding of divine law.  However, Kant acknowledged the two mentioned shortcomings of the humankind, but argued that morallyoriented elites must endure legislation and formulate a comprehensive law based on past experience and the emphasis on the outer freedom of human beings. The common recommendation of both philosophers in the face of oppressive governments before the formulation and execution of the universal law was twofold: first, tolerance of rulers and abandonment of suicidal acts against them in order to maintain security in society; Second, the use of legal capacity to guide community leaders to comply with and reform the existing laws.