تشکیک به حسب نسبت از دیدگاه ابن‌سینا

ابن‌سینا در منطق، دسته‌ای از الفاظ را بازشناسی می‌کند که معانی آنها، در مقام صدق بر افراد، اختلافاتی، از جمله تقدّم و تاخر، دارند و مشکّک خوانده می‌شوند. او این‌ گونه الفاظ را «مشکّک مطلق» می‌نامد و قسمی دیگر را تحت عنوان «مشکّک به حسب نسبت» معرفی می‌کند. از مثال‌ها و عبارات او در مباحث مربوط، می‌توان نتیجه گرفت که: مشکک نسبی، الفاظی هستند که افراد آن، در نسبت‌داشتن به مبدا یا غایت واحدی، اتفاق دارند، اما به حسب قُرب و بُعد به آن مبدا یا غایت، مختلف‌اند، البته این قسم مربوط به ماهیات است، برخلاف تشکیک مطلق که در وجود جاری است؛ البته با قرائن و شواهدی از کلمات ابن‌سینا می‌توان تشکیک نسبی را در موجود نیز جاری کرد، امّا لوازم آن باید با مبانی حکمت سینوی تطبیق داده شود تا منافاتی بویژه در معیار و ملاک این گونه تشکیک مشاهده نشود.

Gradation in Terms of Relation Based on Avicenna’s Viewpoint

In logic, Avicenna recognizes a set of words such as priority and posteriority that have differences in being predicated on their individuals and are graded concepts. He calls such words& absolute graded& and introduces another set as &relative graded&. From his examples and statements that he applied in the discussions, we concluded that: relative graded is a set of words whose individuals are common in relation to a source or end, but differ in terms of proximity and distance from that source or end. Despite absolute graded that is in existence, this type belongs to quiddities. In this study, we would explain and analyze the absolute and relative gradation in Avicenna’s view and their role in Islamic philosophy and logic. Also, we would examine the criteria and principles of these two types of gradation.