استکمال نفس پس از مرگ از منظر ابن‌سینا

شیخ الرئیس ابن‌سینا، ازجمله فیلسوفان مسلمانی است که با تکیه بر مبانی فلسفی خود، به مسئله چیستی نفس، چگونگی بقای آن و استکمال نفس، توجه ویژه ای نشان داده است. پژوهش حاضر با پرسش از این‌که بوعلی سینا، چه رویکردی نسبت به مسئله استکمال نفس پس از مرگ دارد، مبانی فلسفی و موضع او در این موضوع را مورد بررسی قرار داده است. تبیین نسبت نفس و استکمال، در ضمن پرداختن به مسئله امکان استکمال در حیات پسین و جایگاه عقل فعال، مسیری‌ است که برای تصویر استکمال نفس پس از مرگ جستجو شده است. حاصل آن‌که اگرچه جناب شیخ، به‌صراحت در این خصوص سخنی به میان نمی آورد، اما با عطف نظر به آراء او، چنین برداشتی امکان پذیر است و نفس‌شناسی استکمال محور بوعلی ظرفیت آن را دارد که استکمال نفس را به عوالم پسین تعمیم دهد. از منظر شیخ، نفس ناطقه مفارق از بدن، به حکم این‌که موجودی مجرد است و هر موجود مجرد عین آگاهی و ادراک‌ است، برخوردار از مشاهده و ادراک امور عالم ملکوت بوده و این مشاهده به معنای اعم، فعل نفس ناطقه به‌شمار می‌رود. این فعل همواره انجام می‌شود و دوام آن مستلزم دوام استکمال نفس خواهد بود؛ هرچند به نظر می‌رسد، استکمالی که شیخ از آن سخن می‌راند، از حد تغییر و تبدل عرضی فراتر نمی‌رود.

Investigating the Problem of the Soul Perfection After Death in Avicenna’s Viewpoint

Importance of soul entity, incorporeality and its end in all religions lead philosophers to pursue reasonable bases for them. The perfection of the soul after death is one of these religious issues that received increased attention among philosophers. Among all Muslim philosophers who rely on their philosophical foundations, Shaik al Rais’ Abu Ali Ibn Sina (Avicenna) has paid special attention to the questions about soul and its perfection. Thus, the present article investigates the philosophical foundations and views of this great Islamic thinker about the issue of perfection of the soul after death. In other words, I seek to study whether Avicenna`s philosophy can answer the question of perfection of the soul after death or not. To address the question, I review the possibility of perfection in the afterlife and then explain his views about the perfection of the soul after death. Finally, I conclude that he did not have a clear answer to this question but some important points could be found in his works that lead us to have a better understanding of the issue.