بازگشت خطای مادی به خطای صوری؛ خواجه نصیر و قطب‌ رازی در شرح کلام ابن‌سینا

مساله پژوهشی این مقاله «خطای مادی» و «خطای صوری» است و نتیجه پژوهش این است که «خطای مادی بی‌معناست و آنچه اصالتاً متصف به خطا و صواب می‌شود صورت است». نقطه آغاز پژوهش نیز تعریف خاص ابن‌سینا در منطق کتاب اشارات از دانش منطق است که در آن بحث از ماده، به ظرافت تمام حذف می‌شود. لازمه پذیرش حکم فوق این است که در مبحث مغالطات جایگاهی برای خطای مادی یافت نشود. خواجه نصیر در سازگاری با حکم فوق استادانه بساط خطای مادی را از میان اقسام مغالطات برمی‌چیند، اما در تقسیم‌بندی‌های قطب رازی از بحث مغالطات خطای مادی مطرح است؛ بنابراین، تقسیم‌بندی او با حکم فوق مطابقت تام ندارد. قطب رازی بر اساس بداهت و ضرورت مبادی اول معرفت و خواجه نصیر بر اساس تامل در مقدمات قیاس و قضایا و قول شارح، حکم کرده‌اند که در تطبیق با عالم خارج خطای مادی معنای محصل ندارد؛ اما آنچه در مباحث مادی منطق قدیم می‌آید، مباحثی کلی است و ملاک تطبیق ملاک‌های کلی است که در حجت و قول شارح به دست می‌آید، ازاین‌رو تناقضی در میان نیست که متفکری حکم کند ماده اصالتاً متصف به خطا نمی‌شود و درعین‌حال مباحث مادی منطق قدیم را در آن حفظ کند.

Referring Matter Mistake to Formal Mistake; Nasir alDin Tusi and Ghotb Razi Explain Avicenna’s Discussion

The main problem of this paper is “Matter mistake” and “Formal mistake” and its result is Matter mistake is meaningless; what is in principle described as correct and incorrect form. Studies showed Avicenna has no statement or proof about Matter Mistake and his definition of logic can be a start point for Classical logic. By accepting this statement, we need to accept a role for Matter Mistake in the fallacy argument. Nasir alDin Tusi has used it and neglects all Matter Mistakes in fallacy, but on the other hand, Ghotb considered a place for it and so his argument is not consistent with this statement. Ghotb believes that Matter Mistake has no meaning by comparing it to the real world due to the casual and necessity of foundations of knowledge. This belief also exists in Nasir alDin Tusi’s thought but it is due to premises of syllogism and logical definitions. Now we think since these traditional logical discussions are so general and denotation criteria are not the same, so it has no contradiction to consider mistakes accompanying matter.