تحلیلی انسان‏‌شناختی از نکاح «ضَیزَن» در بافت نزول قرآن کریم

از گزارش‌‏های تاریخی چنین برمی‌‏آید که «ضَیزَن» از جمله نکاح‌‏های مرسوم در فرهنگ عرب پیش از اسلام بوده است. در این نوع از نکاح، زنان شخص متوفّا مانند اموال بازمانده از او توسط یکی از خویشاوندان نزدیکش، در بیشتر موارد پسر یا برادرش، به ارث برده شده و بدون دریافت مهریه به نکاح او درمی ‌آمده‌ اند. عالمان تفسیر با استناد به برخی روایات معتقدند که شماری از آیات قرآنی ناظر به رسم «ضیزن» نازل شده و این نکاح جاهلی را نقد کرده‌ اند. در پژوهش حاضر کوشیده شده با کاربست رویکرد انسان‌‏شناسی فرهنگی، زمینه‌‏های پیدایش این نوع خاص از نکاح در فرهنگ جاهلی تحلیل شده و دلایل طردشدن آن از فرهنگ قرآنی بازکاوی شود. دستاوردهای پژوهش نشان ‌دهندۀ آن است که علت شکل‏‌گیری «ضیزن» در فرهنگ عرب پیش از اسلام نگاه به نکاح به‌ مثابۀ دادوستد اقتصادی و مهریه به ‌مثابۀ بهای خرید زن بوده که به پدر زن پرداخت می‌‏شده؛ اما چون در فرهنگ قرآنی، زن به ‌عنوان صاحب مهریه و موجودی مستقل و نه مملوکِ مرد شناخته می‌‏شده، این نکاح تحریم شده است.

an anthropological analysis of the ḍayzan marriage in the holy qur’an revelation context

it seems that ḍayzan was one of the customary marriages in pre-islam arab culture. in this type of marriage, the deceased person’s wives are inherited by one of his close relatives, in most cases his son or his brother, and they marry him without dowry. interpretation scholars, citing some traditions, believe that a number of qur’anic verses related to the custom of ḍayzan have been revealed and have criticized the age of ignorance marriage. this research has tried to analyze the origins of this marriage in ignorance culture by applying the cultural anthropology approach and investigate the reasons for its rejection in the qur’anic culture. the results show that the formation reason of ḍayzan in pre-islam arab culture was knowing marriage as an economic transaction. as a result, the dowry, as the purchase price of a woman, was paid to her father. however, because in the qur’anic culture, a woman is recognized as the owner of dowry and an independent being who is not owned by a man, this marriage has been banned.