مرگ‌اندیشی در اندیشۀ علوی؛ مطالعۀ کیفی به روش نظریۀ زمینه‌ بنیاد (gt)

مرگ‌اندیشی یکی از توصیه‌های موکد اسلامی است. در این نوشتار با هدف کشف مدل مرگ‌اندیشی دینی بر داده‌های نهج‌البلاغه تمرکز شده است. روش تحقیق از نوع روش تحلیل کیفی و به شیوۀ نظریۀ زمینه‌بنیاد (grounded theory) است. نخست به کمک نرم‌افزار دانشنامۀ علوی، گزاره‌های مشتمل بر واژۀ «موت» و مترادف‌های‌ آن استخراج و با رویکرد استراوس و کوربین در سه مرحله کدگذاری شد. از تعداد 142 گزارۀ مرتبط با مرگ به روش نمونه‌گیری نظری و هدفمند، 152 مفهوم اولیه و 23 مقولۀ اصلی به‌ دست آمد. همچنین مقولۀ «گریزناپذیری مرگ» با بیشترین بسامد به‌عنوان مقولۀ مرکزی انتخاب شد. در الگووارۀ (مدل پارادیمی) به‌دست‌آمده، «تقدیر الهی» و «زوال‌پذیری» به‌عنوان شرایط علّی و «مرگ‌آگاهی» به‌عنوان شرایط زمینه‌ای و «سختی»، «پنهان بودن»، «ناخوشایند بودن» و «ترسناک بودنِ» مرگ جزو شرایط مداخله‌گر شناسایی شد. مهم‌ترین راهبردها (استراتژی) در این مدل، مواردی ازجمله «کنار آمدن با پدیدۀ مرگ و پذیرش آن»، «غنیمت شمردن فرصت‌های زندگی»، «آمادگی برای مرگ»،    «برنامه‌ریزی برای آخرت»، «مرگ خودخواسته» و «عبرت‌آموزی» است. در نهایت نیز «عدم اضطراب از مرگ»، «رهایی از تعلّقات دنیوی»، «رضایتمندی از کمبودها»، «تواضع» و «پشیمانی پس از مرگ» به‌عنوان پیامدهای مرگ‌اندیشی در این مدل به دست آمد.

death thinking in alawites thoughts; qualitative study using the grounded theory method (gt)

human societies’ confrontation with death has been different; in addition to the advice to forget, some cultures, such as islam, have prescribed death thinking at the top of their teachings. in this article, with the aim of discovering the model of religious death thinking, the thought of imam ali (a.s.) and the data of nahj al-balagha are studied. the research method is qualitative analysis and &grounded theory& method. first, in the information gathering stage, sentences containing the word &death& and its synonyms were extracted with the help of the alawites encyclopedia software, and then the resulting data were coded in three stages using the strauss and corbin approach. from 142 propositions related to death, 152 primary concepts and 23 main categories were obtained through theoretical and purposeful sampling. in the meantime, the category of &death inevitability& with the highest frequency was chosen as the central category and other categories were discovered and connected to it as causal, contextual and intervening conditions. at the end, the strategies and consequences were obtained and all the categories were presented as a paradigm model.