نسبت‌سنجی بهشت و جهنم با دیگر عوامل انگیزش اخلاقی در قرآن

این مقاله در برابر شبهه‌ای که اخلاق قرآنی را یکسره مبتنی بر ترس از جهنم و شوق بهشت و فاقد پشتوانۀ عقلی می‌داند، سامان یافته است. این پژوهش با واکاوی آیات انگیزشی قرآن کریم و بررسی دیدگاه مفسران، با رویکردی روان‌شناسانه به کشف و استخراج ابعاد انگیزشی این نظام همت گمارده و کوشیده است نسبت و جایگاه بهشت و جهنم را در این میان به دست آورد. نتایج پژوهش نشان داد این شبهه با استقرای ناقص از آیات قرآن سامان یافته و سیری در آیات قرآن، می‌تواند مجموعه‌ای قاعده‌مند و رو به تعالی از انگیزه‌های فعل اخلاقی را بازنماید. گرایش‌های فطری، باورهای دینی، مقبولیت اجتماعی، پاداش‌های دنیایی و آخرتی، رفتار عادلانه و در نهایت حبّ عبودی، مهم‌ترین عوامل انگیزشی از منظر قرآن کریم است که در این مقاله استخراج و تبیین شد؛ در عین حال که بیم و امید نیز از ذاتیات انسان بوده، کارکردهای قابل توجه در منظومۀ انسان‌شناسی دارد.

Comparing Heaven and Hell with Other Moral Motivation Factors in the Qur’an

This article is organized against the suspicion that the Qur’anic morality is based on the fear of hell and the desire for heaven as well as lacks rational support. By analyzing the motivational verses of the Holy Qur’an and examining the commentators’ views, this study has tried to discover and extract the motivational dimensions with a psychological approach and the relation and position of heaven and hell. The results showed that this doubt, with its incomplete induction from the Qur’an’s verses can reveal regular and transcendent motives for moral action. Instinctual tendencies, religious beliefs, social acceptance, worldly and otherworldly rewards, just behavior and finally the love of worship are the most important motivating factors from the Holy Qur’an perspective, which were extracted and explained in this article. At the same time, fear and hope are also inherent in human beings and have significant functions in the anthropological system.