تحلیلی بر رابطۀ ریشه‌شناسی تاریخی مصلحت و چندمعنایی «رزق» در صحیفۀ سجادیه

«رزق» در نگرش عرفی و کاربردهای روزمرۀ خود به مفهوم امور مادی است که عاید انسان می‌شود. در این رویکرد، بیش و کمِ روزی نیز با مصلحت خداوند گره می‌خورد، بدین‌سان که او هر که را بخواهد، مطابق مصلحت خویش روزیِ بیشتری می‌بخشد. این امر، شبهاتی را دربارۀ چگونگی تقسیم روزی برای هر فرد در اذهان القا می‌کند. از این رو، تشریح مفهوم مصلحت نزد عموم از دیرباز و شناخت ریشۀ آن در زبان‌های باستان و زبان عرب، برای تبیین دقیق‌تر رابطۀ معنای عرفی آن با تقسیم روزی به بندگان راهگشا خواهد بود. از دیگر سو، بررسی موارد کاربرد «رزق» در متون دینی اسلام نیز برای ایضاح رابطۀ یادشده، نافع می‌نماید. از جملۀ این متون می‌توان به صحیفۀ سجادیه اشاره کرد که در قالب دعا، طیف گسترده‌ای از معانی، شامل امور مادی و معنوی گوناگونی را برای «رزق» در بافت‌های مختلف و با هم‌آیندهای متفاوت، به کار برده است. از این رو، در پژوهش حاضر، ابتدا مفهوم عرفی مصلحت با تکیه بر روش ریشه‌شناسی تاریخی این کلمه بازخوانی شده، سپس به رابطۀ میان معانی گوناگون رزق در صحیفۀ سجادیه و مصلحت خداوند در تقسیم آن با روش توصیفی _ تحلیلی پرداخته‌ایم. یافته‌های این پژوهش، بر این امر اذعان دارد که مصلحت  الهی در تقسیم روزی، یعنی خداوند انواع و مصادیق مختلف و متعدد رزق را برای ارتقای بندگان به موقعیت بالاتر به ایشان اعطا می‌نماید و با لحاظ شرایط، یک مصداق از آن که لزوماً مادی نیست، جایگزین مصداق دیگر می‌شود تا نیل به تعالی برای فرد موردنظر محقق گردد.

An Analysis of the Relationship between Historical Etiology of Expediency and the "Rizq (Daily Bread)" Polysemy in Sajadieh Sahifeh

In its customary attitude and everyday usage, "Rizq" is referred to as material things that one obtains. In this approach, more or less of Rizq depends on what God knows best so that He gives to whomever He wills whatever He wills. This induces doubts such as the unfairness and deterministic view of the Rizq division for each person. Therefore, the explanation of expediency concept which has long been known to the public and its root in ancient languages and the Arabic language will be helpful in explaining the relationship between its customary meaning and its meaning  as daily bread division into servants. On the other hand, a study of "Rizq" usage in Islamic religious texts to clarify the above relationship is also helpful. We can mention to Sajadieh Sahifeh which, in the form of prayer has applied a wide range of concepts, including various material and spiritual aspects of "Rizq" in different contexts and with different collocations. Therefore, in this study the customary concept of expediency was restated, relying on the historical etymology of the word. Then, the relationship between the various meanings of Rizq and expediency and its division in the Sajadieh Sahifeh by descriptiveanalytic method was considered. The findings of this study indicate that the divine expedient in the Rizq division means that God grants people different kinds of Rizq to elevate their servants to a higher position. Depending on the circumstances, one instance which is not necessarily materialistic issue, replacing another with the goal of achieving excellence for the person in question.