معناشناسی ساختاری مفهوم عِصیان در قرآن با تاکید بر چگونگی انتساب آن به حضرت آدم (ع)

پژوهش حاضر با استفاده از رویکرد ساختاریِ دانشِ معناشناسی در سطح مطالعات درون‌متنی، مفهوم عِصیان در قرآن کریم را بررسی کرده است. بدین منظور، نخست با مروری بر کتب لغت و کاربست‏های ریشه (عَصَیَ) در قرآن و سنت تفسیری موجود، تصویری اجمالی از جایگاه این مفهوم در بین لغت‌شناسان و مفسران ارائه ‌شده است. سپس با تحلیل واژگان هم‌نشین و جانشین (عِصیان) به شناسایی مولفه‌های بنیادین این مفهوم قرآنی پرداخته ‌شده که نتایج حاصل از این تحلیل، عِصیان را امری تشکیکی و ذومراتب می‏داند که به‌نوعی جدایی و خروج ناپسند از طاعت مافوقِ رحمان و پرورش‌دهنده اطلاق می‎شود و در صورت دلالت بر گناه، همراه تکذیب و انکارِ حقانیت نعمت‌ها و وعده‌ها در عین اعتقاد و یقین به صحت آن‌ها می‎آید. به دنبالِ آن در باب عِصیان منسوب به حضرت آدم (ع) روشن ساخته‏ایم که این عِصیان به معنای نوعی خِلاف و خروج است که بر اثر وسوسه‌های شیطانی‌ای رخ‌داده که حامل وعده‌هایی مشابه با وعده‌های الهی بود و مانند شیطان، کافران و فرعون از روی انکار و تکذیب نعمت‎های پروردگار نبود. علت وقوع آن نیز تنها خلطی بود که برای آدم (ع) پیش ‌آمد. به همین دلیل، پس از پی بردن به خروجِ رخ‌داده، به‌سرعت توبه کرد.