صور خیال در شعر “متنبی”

د راین حقیقت تردیدی نیست که بحث از صور خیال در شعر، آن هم در شعر شاعر بزرگی چون مبتنی هم مهم است و هم دشوار؛ مهم است چون خیال، جانمایه شعر است؛ دشوار است چون کشف و استخراج تصاویر شاعران، مستلزم ممارست و نیز ذوق و نکته سنجی در مباحث علوم بلاغت و فنون بیان می باشد. بنابراین ورود به چنین مباحثی بی گمان پرلغزش و خطرزاست. با توجه به اهمیت موضوع، در این مقاله مباحث مهمی - که پیوستگی معنایی با هم دارند - مورد برسی قرار گرفته اند؛ از جمله، معنای لغوی خیال از روی منابع قدیم و جدید عرب و فارسی؛ دیگر آن که به مضامین مختلف و متعدد واژه خیال در شعر پاره ای از شاعران کهن عرب با شواهد شعری، اشاره شده است. آنگاه توضیح و تحلیل مختصری درباره علم بیان و مباحث مهم و محوری آن، چون تشبیه و استعاره و فواید آن دو از روی منابع قدیم و جدید عربی و همچنین ادیبان و منتقدان اروپایی، داده شده است، تا در رهگذر آن به ارزش و اهمیت بنیادین تشبیهات و استعاره های شگفتی که در جای جای دیوان متنبی نموده و تجلی دارد راه بجوییم و در نتیجه به درک منزلت و جایگاه والای هنری و ادبی وی نایل شویم. در مجموع، کوشش شده است تا تنها پاره ای از تصاویر سمبولیک و نمادین شعر متنبی، یعنی آب و آفتاب( بحر و شمس)، آن هم در خلال برخی از مدایح وی، مورد تحلیل بیانی قرار گیرند. تا تازگیها، خلاقیتها و نوآوریهای شگفت و منحصر به فرد او در پرتو همین چند تصویر نمادین نمایانده شود.