سیر تاریخی پیدایش و تحول برنامه‌ریزی اجتماعی

هدف: از دیدگاه تاریخی، برنامه ریزی اجتماعی به نظریه های فلسفه اجتماعی و توسعه علوم اجتماعی در اواخر قرن نوزدهم برمی گردد. اما بعد از جنگ جهانی اول بنا به ضرورت های زندگی اجتماعی و معضلات نو ظهور جوامع اروپایی الگوهای اولیه برنامه ریزی توسعه اجتماعی کمتر به مبانی نظری و نظریه پردازی توجه داشتند و در شرایط نا بسامان آن روزگار بیشتر از اصول علوم مهندسی الحام می گرفتند. لذادر این مطالعه مهندسی اجتماعی و سیر پیدایش و تحول برنامه ریزی اجتماعی مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است.روش: این مطالعه به روش مرور سیستماتیک انجام گرفت. بدین منظور مقالات، کتاب ها و اسناد مرتبط با مهندسی اجتماعی، برنامه ریزی اجتماعی، مددکاری جامعه ای و توسعه اقتصادی اجتماعی مورد بررسی قرار گرفتند و در نهایت از این مجموعه هفده (کتاب، مقاله و سند) انتخاب گردید.نتایج: مهندسی اجتماعی کوششی علمی و مهندسی برای تجزیه و تحلیل واقعیات اجتماعی وتهیه طرح و نقشه ای برای بهبود جامعه و جلوگیری از مشکلات اجتماعی در زندگانی جامعه آینده بوده است. در اوایل دهه چهل و پنجاه میلادی مهندسی اجتماعی در کنار برنامه ریزی های فیزیکیکالبدی و شهرسازی رواج داشت. اما در عمل کارشناسان متوجه شدند که پدیده های اجتماعی به مثابه واقعیات زندگی اجتماعی پیچیده تر از پدیده های فیزیکی و طبیعی اند و نمی توان بسادگی، بدون شناخت کلیه عوامل و عناصر متعدد و گوناگون زندگی اجتماعی مسائل و معضلات جامعه را بدرستی شناسای کرد، و نمی توان روابط پیچیده مشکلات اجتماعی را با برقراری روابط ریاضی و مهندسی شناخت و ارزیابی کرد. بعلاوه اصولاً مهندسی اجتماعی قادر نیست در دنیای واقعیات مدلی را بوجود آورد، که تمام متغیرهای اجتماعی و غیر اجتماعی را در آن بگنجاند. بنابراین کارشناسان در عمل ldquo;مهندسی اجتماعی rdquo; را به کنار گذاردند و اصول و فنون برنامه ریزی اجتماعی را برای شناخت و جلوگیری از مشکلات خرد و کلان اجتماعی حال و آینده، بمنظور تهیه طرح و نقشه بهبود جامعه فردا با طرح و اجرای نقشه های دقیق و منطقی به کار گرفتند. بعد از جنگ دوم جهانی، به موازات تحولات عمیق اقتصادی و اجتماعی و سیاسی و از همه مهمتر رشد وتوسعه صنعتی و روند شهرنشینی و پیدایش کلان شهرها و بروز معضلات و مشکلات اجتماعی پیچیده از یک سو، رشد و توسعه علوم اجتماعی و دانش برنامه ریزی و مدیریت، از سوی دیگر، ضرورت توجه به دانش برنامه ریزی اجتماعی، چه از طرف مقامات و نخبگان سیاسی دولت ها و چه از طرف نهادهای اجتماعی بالا گرفت.بحث و نتیجه گیری: در واقع در طول چند دهه گذشته (بعد از جنگ جهانی دوم) برنامه ریزی اجتماعی از مجموعه ای از روش ها و فنون کاربردی برای طراحی طرح و نقشه اجتماعی، به سطح یک دانش متعالی میان رشته های علوم اجتماعی و اقتصادی و مددکاری اجتماعی ارتقاء یافته است. امروز تجارب برنامه ریزی اجتماعی در کشورهای جهان نشان می دهد که برنامه ریزی اجتماعی بنا به ماهیت خویش، بیش از هر عامل دیگری، از شرایط سیاسی، اقتصادی و اجتماعی هر جامعه ای تاثیر می پذیرد. بنا براین روش ها و فنون، به خودی خود نقش تعیین کننده ای در عرصه برنامه ریزی ندارد.

Summery Social Planning History and Development

Introduction: From a historical approach, social planning comes from social philosophy theories and development of social sciences of the late 19th century. After the World War I because of unorganized situations of the European countries, the first models of social development planning paid less attention to basic theories and used engineering principles and techniques. So the aim of the paper is to review social engineering and development of social planning.Method: Systematic review is used in this paper as a research method. Thus different documents as papers and books related to social engineering, social planning, social work, and socioeconomic development were reviewed. Finally, the researcher used 17 documents in the study.Results: Early 1940s and 1950s social engineering was a scientific attempt to analyze the reality of society, planning for developing the future and preventing social problems. But it was revealed that it rsquo;s not possible to analyze and assess complex relationship between social problems by mathematical models and it couldn rsquo;t make a comprehensive model to cover all social and nonsocial variables. So practically social engineering was put aside and social planning techniques and principles were mentioned in academic views. After World War II, along with social, economic and political evolutions, considering social planning was seemed to be necessary.Conclusions: In the last decades, social planning consists of practical methods and techniques and becomes an independent knowledge of social and economic sciences and social work. Nowadays experiences of different countries reveal that according to the nature of social planning, it is completely influenced by the social, economic and political situation of each society, thus its methods and techniques aren rsquo;t significant factors by themselves.