ارایه رهیافت سیستمی در برنامه‌ریزی محیط‌زیستی آلودگی هوا با استفاده از چارچوب نیروی محرکه، فشار، وضعیت، اثر و پاسخ (DPSIR) مطالعه موردی: شهر تهران

آلودگی هوا از معضلات اصلی کلان‌شهرهایی مانند تهران است و کاهش آن به سطح قابل قبول به مسیله بسیار مهم زیست‌محیطی در این شهر تبدیل شده‌ است. با توجه به پیچیدگی و تعدد عوامل دخیل در آلودگی هوای تهران، برای شناسایی و مدیریت بهتر این عوامل به روش‌های همه‌جانبه‌نگر نیاز است. استفاده از مدل‌های علی- معلولی از روش‌های چندبعدی و سیستمی برای مطالعه علل ایجاد مشکلات محیط‌زیستی و رابطه بین سیستم‌های محیط‌زیستی در جهت ارایه راه‌حل‌های مناسب است. در این میان مدل «نیروی محرکه- فشار- وضعیت- اثر- پاسخ» (dpsir) رهیافت سیستمی است که ارتباطات کلیدی و مهم بین انسان و محیط‌زیست را مشخص می‌کند و از آن به‌منزله برداشتی فلسفی برای ساختاردهی و برقراری ارتباط با سطوح سیاستی و مطالعات محیط‌زیستی یاد می‌شود. این تحقیق، بخشی از نتایج دومین گزارش وضعیت محیط‌زیستی تهران (بخش مربوط به آلودگی هوا) است که در دوره زمانی سه ساله 1387- 89 تهیه شده است. در این تحقیق، با استفاده از مدل (dpsir) ابتدا به تحلیل اجزای مختلف مولفه هوا در تهران پرداخته می‌شود. در این راستا، مهم‌ترین نیروهای محرکه موثر در آلودگی هوای تهران، شامل مسایل اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی، وسایل نقلیه موتوری و استقرار نامناسب صنایع است که شاخص‌های آن‌ها به صورت کمی ارایه شده است. در بخش فشارها نیز به مسایلی نظیر میزان مصرف سوخت‌های فسیلی، انتشار گازهای آلاینده، میزان پیمایش، خودروهای فرسوده و ترافیک پرداخته شده است. در بخش وضعیت، شاخص‌های کیفیت هوا و نقشه غلظت آلاینده‌ها ارایه و در بخش اثر نیز هزینه‌های خارجی مرتبط آلودگی هوای تهران محاسبه شده است. در نهایت با استفاده از همین چارچوب مفهومی، پاسخ‌های مناسب به تفکیک اجزای مدل ارایه شده‌ است.