بررسی عوامل موثر در انتشار آلودگی هوا در کشورهای حوزه دریای خزر: رهیافت مدل دوربین فضایی تابلویی

بر اساس حقوق بین‌‌الملل هیچ دولتی حق ندارد از سرزمین خود به طریقی استفاده کند یا اجازه استفاده از آن را بدهد به گونه‌ای که فضای سرزمین دیگری را آلوده کند. اقتصادسنجی فضایی ابزار قدرتمندی برای بررسی میزان تاثیرپذیری سطح آلودگی یک کشور از سطح آلودگی کشورهای همسایه و مجاور آن است. هدف اصلی این مقاله بررسی عوامل موثر در انتشار کربن‌‌دی‌‌اکسید سرانه در بین 11 کشور حوزه دریای خزر تحت اثرات سرریز فضایی آلودگی و تکنولوژی طی بازه زمانی 1992- 2010 است. بدین منظور مدل دوربین فضایی (sdm) در چارچوب داده‌‌های تابلویی فضایی برازش شده است. ویژگی بارز مدل sdm نسبت به سایر مدل‌‌های فضایی (از جمله sar و sem)، واردکردن همزمان وقفه فضایی متغیر وابسته و وقفه فضایی متغیرهای توضیحی بهمنزله متغیرهای توضیحی جدید در مدل است. نتایج تخمین مدل بیانگر این است که درجه شهرنشینی و شدت انرژی در انتشار گاز دی اکسید کربن سرانه تاثیر مثبت و معنی‌‌داری داشته و کشش خودرگرسیون فضایی انتشار دی ‌‌اکسید کربن سرانه، 22/0 و کشش انتشار دی ‌‌اکسید کربن سرانه نسبت به میانگین وزنی فضایی شدت انرژی، 31/0 ارزیابی شد. درجه شهرنشینی بیشترین تاثیر را در انتشار آلاینده جوی دی ‌‌اکسید کربن سرانه دارد به گونه‌ای که یک درصد افزایش در درجه شهرنشینی به طور متوسط به 97/1 درصد افزایش در انتشار آلاینده جوی دی ‌‌اکسید کربن سرانه منجر خواهد شد. همچنین، طبق نتایج، فرضیه زیست‌‌محیطی کوزنتس فضایی در کشورهای تحت بررسی تایید می‌‌شود. بنابراین، افزایش درآمد سرانه ابتدا موجب افزایش آلودگی جوی شده است، اما در ادامه سبب کاهش انتشار آلاینده جوی دی ‌‌اکسید کربن سرانه خواهد شد. مهم‌ترین توصیه سیاستی این پژوهش برای کشورهای منطقه، پایبندی به مفهوم محیط‌زیست مشترک در قالب کنوانسیون تهران و پیمان‌‌های زیست‌‌محیطی در قالب اکو (eco) است.