تجزیه و تحلیل هیدروژیوشیمیایی رودخانه بیدخوان بردسیر کرمان با استفاده از آزمون مولفه اصلی و آنالیز خوشه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای

هدف این مطالعه، تعیین منشا و غلظت عناصر و ترکیبات محلول در آب رودخانه بیدخوان است. این رودخانه زهکش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کننده دهانه آتشفشان غیرفعال بیدخوان است که در 40 کیلومتری جنوب‌شرق بردسیر کرمان واقع شده است. بدین منظور 12 نمونه در مسیر این رودخانه برداشت و ec، ph و درجه حرارت آن‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ در صحرا و غلظت یون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های اصلی و چند فلز سنگین با روش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های استاندارد تعیین شد. پس از کنترل صحت و دقت نتایج، از تکنیک‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های آماری آنالیز مولفه اصلی و خوشه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای در نرم‌افزار spss و از نرم‌افزار gis برای تحلیل تغییرات غلظت عناصر استفاده شد. در آنالیز مولفه اصلی، عناصر و ترکیبات در 4 گروه (فاکتور) مختلف قرار گرفتند. در فاکتور اول، کاتیون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های کلسیم، سدیم، منیزیم، لیتیم، استرانسیم، باریم و آنیون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های بی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کربنات، سولفات و کلرید قرار دارند که از فرایندهای غالب اصلی یعنی کیفیت آب باران، هیدرولیز سیلیکات‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و احتمالاً هوازدگی پیریت تاثیر پذیرفته‌اند. در فاکتور دوم، عناصر آهن، منگنز و آلومینیوم قرار دارند که منشا یکسان موجب آزاد‌شدن آن‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ به صورت همزمان و رسوب‌گذاری این عناصر به صورت هیدروکسید در برخورد با شرایط قلیایی و اکسیدان آب منطقه شده است. در فاکتور سوم، وانادیم همراه ph قرار دارد که نشان می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهد تغییرات وانادیوم از تغییرات ph تبعیت می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند. در فاکتور چهارم عنصر کادمیوم قرار دارد که تفاوت در رفتار ژیوشیمیایی این عنصر موجب شده است که در گروهی جداگانه قرار گیرد. نتایج آنالیز خوشه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای نیز به طور کلی نتایج آزمون مولفه اصلی را تایید می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند. غلظت عناصر لیتیم، استرانسیم، باریم و وانادیم در آب رودخانه انعکاسی از غلظت آن‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ در سنگ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های منطقه است که به طور عمده شامل گدازه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های آندزیتی- داسیتی و ریولیتی و انواع نهشته‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های آذرآواری است و واکنش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های هیدرولیز سیلیکات‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و تا حدی تجزیه پیریت مهم‌ترین عوامل رهاسازی آن‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ محسوب می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شوند. غلظت باریم و لیتیم پایین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تر از حد استاندارد epa و who است، اما وانادیم در مقایسه با آب آشامیدنی سایر کشورها غلظت بالایی دارد.