برآورد هزینه خارجی گرمایش جهانی ناشی از بهره‌برداری آزاد‌راه‌های کشور

بخش حمل و نقل و به ویژه حمل و نقل جاده‌ای به‌منزله مهم‌ترین بخش‌ مصرف‌کننده انرژی، بعد از بخش نیروگاهی، اصلی‌ترین عامل گرمایش جهانی است. در ادبیات اقتصادی، هزینه‌هایی که عاملان ایجاد‌کننده آن‌ها (کاربران حمل و نقل) پرداخت نکرده‌ و به اجتماع تحمیل شده‌اند، هزینه‌های خارجی شناخته می‌شوند. طبق نظریه رفاه اقتصادی هر هزینه‌ای که در جامعه ایجاد می‌شود، باید از عاملان آن دریافت شود. بنابراین، باید معادل پولی هزینه خارجی گرمایش جهانی برآورد شود، تا بتوان از عاملان آن در قالب عوارض یا شیوه‌های دیگر قیمت‌گذاری تردد در معابر اخذ کرد. در ایران هنوز برآورد پولی مناسبی از هزینه گرمایش جهانی ناشی از فعالیت بخش حمل و نقل جاده‌ای وجود ندارد. در این مقاله این شکاف تحقیقاتی مدنظر قرار می‌گیرد و با استفاده از مدل ریاضی، هزینه خارجی گرمایش جهانی برای وسایل نقلیه مختلف (سواری، مینی‌بوس، اتوبوس، کامیون و تریلی) در جاده‌های کشور برآورد می‌شود. مدل برای آزادراه‌های کشور اجرا و نتایج آن ارایه می‌شود. نتایج حاکی است که هر دستگاه سواری، وانت و مینی‌بوس، اتوبوس، کامیون و تریلی به ترتیب هزینه گرمایش جهانی معادل 3/10، 3/31، 0/94، 0/94 و 8/135 ریال را به ازای هر کیلومتر طی‌شده، ایجاد می‌کنند. بدیهی است که تریلی‌ها به علت سوخت بالاتری که مصرف می‌کنند هزینه بیشتری نیز دارند. از مجموع 360 میلیارد ریال هزینه سالیانه ناشی از نشر دی اکسید کربن در آزاد‌راه‌ها، 30 درصد سهم کامیون‌های سنگین و 25 درصد سهم سواری و وانت است. نتایج به‌دست‌آمده از این مقاله می‌تواند کمک شایانی برای سیاست‌گذاران حمل و نقل جاده‌ای در جهت تعیین عوارض دقیق‌تر برای جاده‌ها باشد. عوارضی که در حال حاضر در آزاد‌راه‌ها اخذ می‌شود حتی جبران‌کننده سهم هزینه خارجی گرمایش جهانی نیز نیست.