ارزیابی برنامه‌های توسعه سند چشم انداز 1404 ایران از منظر محیط زیستی

بهره مندی از محیط زیست مطلوب، سازگاری توسعه با محیط زیست و تحقق اصل پنجاهم قانون اساسی از مهمترین ماموریت­های سند چشم­انداز 1404 می­باشد. در این راستا، ارزیابی برنامه های پنجساله سند چشم انداز 1404 می تواند به تحقق ماموریت های محیط زیستی کشور کمک کند. هدف از پژوهش حاضر ارزیابی و اولویت بندی برنامه های توسعه سند چشم انداز 1404 از منظر محیط زیستی می باشد. اطلاعات مورد نیاز از مرکز سیاست و قانون محیط زیستی دانشگاه ییل و مرکز شبکه بین المللی اطلاعات علوم زمین دانشگاه کلمبیا در بازه زمانی 2022-2005 استخراج گردید. به منظور بررسی عملکرد محیط زیستی از روش تحلیل سلسله مراتبی با تجمیع 32 شاخص شامل سه زیرمعیار سطح یک تغییرات اقلیم با وزن 0.38، احیا اکوسیستم با وزن 0.42 و بهداشت محیط با وزن 0.2 استفاده گردید. همچنین فاصله مقدار هر زیرشاخص محیط زیستی در هر برنامه توسعه با اهداف خوب و بد هر شاخص مورد بررسی قرار گرفت و در سه وضعیت نرمال، نامناسب و بحرانی ارائه گردید. بر اساس نتایج، برنامه ششم توسعه با نمره 0.363 رتبه اول، برنامه چهارم توسعه با نمره 0.341 رتبه دوم و برنامه پنجم توسعه با نمره 0.296 رتبه سوم را داشته است. همچنین، برنامه چهارم در 5 شاخص، برنامه پنجم در 7 شاخص و برنامه ششم در 13 شاخص رتبه اول را داشته اند. به طور کلی برنامه ششم توسعه عملکرد بهتری در حفاظت از محیط زیست داشته است. علی­رغم تاکید سند چشم­انداز توسعه 1404 ایران بر بهبود محیط زیست، ایران در اکثر زیرشاخص های عملکرد محیط زیستی وضعیت نگران کننده ای دارد که لازم است در برنامه های توسعه آتی مورد توجه قرار گیرد.

evaluation of iran’s vision document 2025 development plans from an environmental perspective

benefiting from the favorable environment, the compatibility of development with the environment, and the realization of the 50th principle of the constitution are among the most important missions of iran’s vision document of 2025 (vd2025). in this way, the evaluation of the five-year plans of the vd2025 can help fulfill the environmental missions of the country. the objective of this research is to evaluate the development plans of vd2025. the required information was extracted from yale university’s environmental law and policy center and columbia university’s center for international geoscience information network between 2005 and 2022. to examine the environmental performance (ep) ahp method was used by summing up 32 indicators, including three sub-criteria of level one climate change with a weight of 0.38, ecosystem restoration with a weight of 0.42, and environmental health with a weight of 0.2. also, the distance between the value of each environmental sub-index in the good and bad goals of each index was examined and presented in three situations: normal, inappropriate, and critical. according to the results, the sixth development plan with a score of 0.363 was ranked first, the fourth development plan was ranked second with a score of 0.341, and the fifth development plan was ranked third with a score of 0.296. also, the fourth plan ranked first in 5 indicators, the fifth plan in 7 indicators, and the sixth plan in 13 indicators. in general, the sixth development plan has performed better in terms of environmental protection. despite the emphasis of iran’s vd2025 on improving the environment, iran has a worrying situation in most sub-indices of ep, which needs to be taken into consideration in future development plans.