دستورزی کروموزومی گیاهان جهت افزایش تولید متابولیت‌های ثانویه با ارزش دارویی: چشم‌اندازها و تکنیک‌های القا و گزینش گیاهان پلی‌پلویید

پلی‌پلوییدی از فرآیندهای رایج در سلسله گیاهان بوده که نقش مهمی در تکامل و گونه‌زایی آنها دارد و معمولاً با تغییرات چشمگیری در ریخت‌شناسی، اندازه سلول‌ها و اندام‌ها، الگوی بیان ژن‌ها، میزان فتوسنتز و تنفس، قابلیت باززایی، باروری، بیوشیمی و متابولوم گیاهان همراه می‌باشد. از این رو در دهه‌های اخیر پلی‌پلوییدی، بخصوص تتراپلوییدی، به صورت گسترده‌ای در ایجاد تنوع و اصلاح صفات مختلف گیاهان به کار گرفته شده است. تنوع و گوناگونی صفات ایجاد شده در اثر القای پلی‌پلوییدی، وابسته به گونه و ژنوتیپ متفاوت بوده و در برخی موارد نه تنها مفید نبوده، بلکه زیان‌آور می‌باشد. اگرچه تتراپلوییدی با کاهش باروری و تولید بذر و در برخی موارد عقیمی همراه می‌باشد، ولی زمانی که افزایش زیست‌ توده گیاهان و غلظت ترکیبات دارویی خاص آنها مد نظر است، القای آن می‌تواند مطلوب ‌باشد. اتوپلی‌پلوییدی و آلو پلی‌پلوییدی به ترتیب با افزایش محتوای ژنی و تجمیع آلل‌های مفید یک مسیر بیوسنتزی متابولیت‌‌ ثانویه در هیبرید به دست آمده و به عبارتی تکمیل ژنتیکی مسیر مربوطه و سایر صفات مهم می‌توانند بهبود تولید را به همراه داشته باشند. با توجه به اهمیت داروهای گیاهی و نیاز رو به افزایش برای متابولیت‌های دارویی - گیاهی در کشور، در مقاله حاضر به اثرات گسترده پلی‌پلوییدی بر صفات مختلف و اهمیت آن در گیاهان دارویی، روش‌های کارای القا و گزینش مستقیم و غیرمستقیم گیاهان پلی‌پلویید پرداخته شده است.