بررسی کیفی و کمی اسانس پونه‎سای تاج کرکی (nepeta eremokosmos rech.f.) در رویشگاه‎های طبیعی آن (استان سمنان) طی مراحل فنولوژیکی

مقدمه: جنس nepeta حاوی گونه‌های مختلف یکساله و چندساله می‌باشد که حدود 250 گونه از این جنس از نقاط مختلف جهان گزارش شدند. گونه پونه‌سای تاج کرکی (n. eremokosmos rech.f.) از گونه‌های انحصاری ایران است که به طور خودرو در استان سمنان می‌روید و هنوز تحقیقی روی اسانس آن در رویشگاه‌های طبیعی این گونه انجام نشده است. هدف: پژوهش حاضر به منظور بررسی کمی و کیفی اسانس این گیاه در دو رویشگاه آن (در محدوده 1700 تا 2100 متر از سطح دریا) طی دو مرحله فنولوژیکی (رویشی و گلدهی) انجام شد. روش بررسی: سرشاخه‌های گلدار در بهار و تابستان 1396 جمع‌آوری و در شرایط آزمایشگاه خشک شدند و به روش تقطیر با آب اسانس‌گیری شدند. برای شناسایی ترکیب‌های تشکیل دهنده اسانس، از دستگاه‌های گاز کروماتوگرافی (gc) و گاز کروماتوگرافی متصل شده به طیف سنج جرمی (gc/ms) استفاده شد. نتایج: بیشترین درصد اسانس در رویشگاه اروانه و مرحله گلدهی (1.9 درصد) و کمترین مقدار آن در رویشگاه افتر و مرحله رویشی (0.043 درصد) مشاهده شد. بتا پینن، 8،1 سینئول، ترانس پینوکاروئول و میرتنال ترکیبات اصلی اسانس گیاه بودند. بتا پینن و میرتنال در طی مرحله رشد کاهش، ولی 8،1 سینئول افزایش یافت. ترانس پینوکاروئول تغییری طی مراحل رشد نداشت. مقدار این ترکیبات در رویشگاه اروانه به طور جزئی بیشتر از رویشگاه افتر بود. نتیجه‌گیری: رویشگاه اروانه به دلیل شرایط خاکی و اقلیمی مناسب‌تر دارای مقدار اسانس بیشتر و همچنین غلظت ترکیبات 8،1 سینئول و ترانس پینوکاروئول بهتری نسبت به رویشگاه افتر بود. از نظر مراحل رویشی، مرحله گلدهی دارای اسانس بیشتر و مقدار 8،1 سینئول بیشتری بود، بنابراین بهترین زمان برای دستیابی به بیشترین مقدار اسانس با حداکثر مقدار 8،1 سینئول دوره گلدهی گیاه است.

The qualitative and quantitative analysis of Nepeta eremokosmos Rech.f. in its natural habits (Semnan province) during the phenological stages

Background: The genus Nepeta comprise various annual and perennial plants with 250 species in different parts of the world. 67 species of Nepeta have been reported in Iran in which 39 ones are endemic to Iran. Nepeta eremokosmos Rech.f. is an endemic plant growing in the Semnan of Iran. Objective: The present study was conducted to assess the quantitative and qualitative properties of Nepeta eremokosmos in its natural sites (1700 to 2100 m above sea level) during phenological stages (vegetative and flowering). Methods: the aerial parts were collected in spring and summer of 2017 and the EO was measured via hydrodistillation method. Waterdistilled volatile oil from the aerial parts of Nepeta eremokosmos was analyzed by a combination of GC and GC/MS. Results: The results showed the highest EO content was observed in interaction of Arvaneh and flowering stage (1.9 %), while the lowest value was found in Aftar and vegetative stages (0.43 %). There was no significant change for transpinocarveol during phenological stages. This component in Arvaneh was slightly higher than Aftar. Arvaneh due to more deserved edaphic and climatic conditions induces greater essential oil content and also increased 1,8cineole and transpinocarveol compared to Aftar. In the growing stages, flowering had greater EO content and 1,8cineole and in comparison with vegetative stage. Conclusion: To sum up, flowering stage is the best time to reach the optimum EO and 1,8cineole for both Arvanh and Aftar sites.