مروری بر خصوصیات گیاهشناسی، فیتوشیمیایی و فارماکولوژیکی گیاه دارویی کرفس کوهی (kelussia odoratissima mozaff.)

کرفس کوهی (kelussia odoratissima mozaff.) یک گیاه دارویی اندمیک زاگرس مرکزی ایران است. به دلیل برداشت بیش از حد آن در اوایل دوره رویشی و زمان نسبتاً زیاد مورد نیاز برای استقرار و تولید بذر، این گیاه فرصت تجدید حیات و تولید بذر را نداشته و در معرض انقراض می‌باشد. کرفس کوهی دارای دو گروه ترکیبات اسانس و فلاونوئید می‌باشد. فلاونوئیدها بخش مهمی از ترکیبات این گیاه هستند که دارای اثرات ضدالتهابی، ضد‌ویروسی، ضد‌دیابت و ضدسرطان می‌باشند. مهم‌ترین ترکیب موجود در اسانس کرفس کوهی بوتیلیدن ‌دی‌هیدروفتالید و نیز بوتیلیدن فتالید است. فتالیدها به طور عمده در بذر گیاه یافت می‌شوند. همچنین، اسیدهای چرب مهم آن اسید پتروسلینیک، اسید لینولئیک و اسید پالمیتیک می‌باشد. در طب سنتی برای اندام‌های هوایی گیاه کرفس کوهی، خواصی همچون ضدالتهاب، ضددرد، درمان روماتیسم و تصفیه خون ذکر شده است. کرفس کوهی همچنین، دارای خاصیت آنتی‌اکسیدانی و اثر حفاظت از بافت‌ها می باشد. در این مقاله، کرفس کوهی از جنبه‌های مختلف از قبیل مشخصات گیاه‌شناسی، کشت و تولید، موارد مصرف در طب سنتی و پژوهش‌های بالینی بررسی می‌شود.

A Review on the Botanical, Phytochemical and Pharmacological Characteristics of Kelussia odoratissima Mozaff.

Kelussia odoratissima Mozaff. (keluss), is an endemic medicinal herb in the central Zagros region of Iran. Due to its excessive harvesting in the early vegetation period and the relatively long time required for seed establishment and production, this plant does not have the opportunity to regenerate and produce seed and is exposed to extinction. Keluss has two groups of essential oils and flavonoids. Flavonoids are one of the important components of the plant that have antiinflammatory, antiviral, antidiabetes and anticancer effects. The most important ingredient in the essential oil of keluss is butylidene dihydrophthalide, as well as butylamine phthalide. Phthalides are found mainly in plant seeds. The main fatty acids of the plant are petroselinic acid, linoleic acid and palmitic acid. The aerial parts of the keluss have properties such as antiinflammatory, analgesic, rheumatic treatment and blood purification in traditional medicine. Keluss has antioxidant and and tissue protection effects. In this article, the plant is reviewed from various aspects such as botanical characteristics, cultivation and production, uses in traditional medicine and clinical research.