بررسی و بازنگری دستورالعمل حکومت بنادر خلیج‌فارس (1319ق)

هدف: این پژوهش بر آن است تا به بررسی شکلی و محتوایی «دستورالعمل حکومت بنادر خلیج‌فارس» به‌عنوان یکی از اسناد مهم و ارزشمند به‌جای مانده از دوره قاجار درباره منطقه استراتژیک خلیج‌فارس بپردازد. روش/رویکرد: این مقاله بر پایه اسناد آرشیوی و منابع کتابخانه‌ای و به روش توصیفی و تحلیلی نگاشته شده است. یافته‌ها و نتایج: در بازخوانی و چاپ این کتابچه اشتباهات فاحشی رخ‌داده است. مشیرالدوله به‌عنوان وزیر امور ‌خارجه و امین‌السلطان به‌عنوان صدراعظم عصر مظفری از اهمیت و جایگاه حیاتی و تاریخی خلیج‌فارس و بنادر و جزایر جنوب ایران آگاه و مطلع بوده‌اند. آن‌ها در این دستورالعمل بر موضوعات مهمی همچون توجه به کنسولگری‌ها و چگونگی روابط با دول بیگانه، جلوگیری از استملاک بیگانگان در خاک بنادر، سوءاستفاده‌های انگلیسی‌ها و ماموران محلی از تلگراف‌خانه، مراقبت از کشتی پرسپولیس، اداره امور گمرک و تذکره بنادر و وظایف شخص حکمران بنادر در قبال این مسائل پرداخته‌اند. همچنین از دلایل مهم بی‌توجهی و غفلت نسبت به بنادر و جزایر خلیج‌فارس در این دوره، سازمان اداری فاسد و فرسوده قاجار، نبود ثبات در مدیریت و تعدد مراکز تصمیم‌گیری در خصوص بنادر، حضور کشورهای استعمارگر خارجی مانند انگلستان و سیاست استعماری آن‌ها در منطقه و ضعف نیروی نظامی و ناوگان دریایی بود.