ظهور نقش مایه ماهی آئین مِهر در مُهرهای دوره قاجار و فلوس های دوره صفوی و قاجار

هدف پژوهش: در تعدادی از فلوس­های دورة صفوی و قاجار،  نقشمایة ماهی در دوکنار گلی چندپَر ضرب شده است. ترکیبی از این نقشمایه در مُهرهای دورة قاجار نیز مشهود است. این مقاله با هدف پیدایش نماد نقشمایة ماهی آئین مِهر در مُهرها و فلوس­ها به مطالعه و تحلیل می­پردازد. فرضیه پژوهش: علل پیدایش نقشمایة ماهی در فلوس­ها و مُهرهای دورة قاجار موضوع این پژوهش است. مقاله قصد دارد با فرضیة اصلیِ«پیدایش این نقوش با تاثیرپذیری از آئین مِهر» و فرضیة فرعیِ«ارتباط نقشمایة ماهی در فلوس­ها با اقلیم مردمانش و در مُهرها با شغل صاحبانش»به مطالعه و سیر تحول این نقش بپردازد.  روش/رویکرد پژوهش: پژوهش حاضر با ماهیت و روش تاریخی، توصیفی- تحلیلی و تطبیقی، بر پایة منابع کتابخانه­ای و میدانی به مطالعه و تحلیل نقشمایة ماهی و تطبیق آن می­پردازد. یافته‌ها ونتایج پژوهش: نمادهای مِهری همبستگی ویژه­ای با آب دارند که برجسته­ترین آنها مروارید، دلفین، و نیلوفر است. گل چندپر و دو ماهی اشاره به روایتی دارد که در آن تخمة زرتشت در آب، مانند مروارید در گل نیلوفرآبی است که دو ماهی از آن محافظت می­کنند؛ و همچنین، داستانِ کَرَ ماهی که نگهبان گیاه هوم است. طرح «ماهی­درهم» یا «هراتی» در فرش عبارت است از دو ماهی و چهرة مِهر در میان آن. در دورة اسلامی، چهرة مِهر به گل و دو ماهی به دو برگ تبدیل شد. مقالة حاضر،با هدف پیدایش نماد نقشمایة ماهی آئین مِهر در مهرها و فلوس­ها، به مطالعه و تحلیل پرداخته است. نتایج نشان داد نقشمایة ماهی در مُهرها و فلوس­ها به سه شکل است: دوماهی در دوکنارِ گل، ماهی در دوکنار نقش صورت انسان، و نقش ماهی به صورت تنها در تعدادی از مُهرها در دو کنار صورت انسان دو برگ حک شده است که به سنت تبدیل ماهی به برگ در دورة اسلامی مربوط است. براساس یافته­ها، فرضیة اصلی پژوهش(پیدایش نماد نقشمایة ماهی آئین مِهر در مُهرها و فلوس­ها) تایید می­گردد. باتوجه به جمع­آوری مهرها از اسناد نظامیان و معلوم بودن شغل آنها و همچنین با معلوم بودن محل ضرب اغلب فلوس­ها، نمی­توان نقش ماهی را به شغل صاحبان مُهر، و نقش ماهی در فلوس­ها را به اقلیم مردم آن منطقه نسبت داد؛ در نتیجه،فرضیة فرعی مبنی بر ارتباط نقشمایة ماهی در فلوس­ها با اقلیم مردمانش و در مُهرها با شغل صاحبانش مورد تایید نیست.