ویژگی‌ها و مصارف موقوفات زنان ساری و بارفروش در دورۀ قاجار

اسناد موقوفات در دورۀ قاجار یکی از مهم‌ترین منابع برای ترسیم اوضاع اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و مذهبی ایران در این دوره هستند. دربین اقشار و گروه‌های مختلف جامعۀ ایران که با انگیزه‌های متفاوت به وقف توجه داشته‌اند، زنان از اهمیت خاصی برخوردارند. بررسی مندرجات وقف‌نامه‌های زنان، هم ازنظر آگاهی از میزان رواج وقف دربین زنان در این دوره و چگونگی وقف آن‌ها، و هم از جنبۀ تصویر بخش‌هایی از مشارکت زنان در امور اجتماعی دورۀ قاجار، دارای اهمیت است.هدف: این پژوهش، برآن است تا با مطالعۀ محتوای وقف‌نامه‌های زنان واقف در شهرهای ساری و بارفروش در دورۀ قاجار چگونگی مصارف و ویژگی‌های موقوفات آن‌ها و نیز موقعیت اجتماعی واقفان زن را بررسی کند.روش / رویکرد پژوهش: روش این پژوهش، توصیفی-تحلیلی و آماری است و باوجود تکیه بر مندرجات اسناد موقوفات، از برخی منابع تاریخی و تحقیقات معتبر نیز استفاده شده‌است.یافته‌ها  و نتیجه­گیری: وقف‌نامه‌های زنان ساری و بارفروش در دورۀ قاجار، ازلحاظ ویژگی‌های موقوفات و نوع مصارف آن‌ها، با وقف‌نامه‌های مردان این دو شهر چندان تفاوتی ندارند. طرز فکر و اعتقاد هر واقفی ذیل تعیین مصارف موقوفه خودنمایی می‌کند. موقوفات زنان این دو شهر، کارکردهای مذهبی و اجتماعی داشته‌اند و برای مصارفی چون عزاداری، خیرات و مَبَرّات، مخارج طلاب، تهیۀ کتب علوم دینی، امور عام‌المنفعه، و حمایت از معیشت اولاد واقف درنظر گرفته شده‌اند. نوع موقوفات این زنان، از جنس زمین، خانۀ مسکونی، دکان، باغ، حمام و کاروان‌سرا است. زنان واقف این دو شهر ازحیث خاستگاه اجتماعی از گروه‌های اعیان و اشراف، تجار و کسبۀ بازار و زمین‌داران بودند. موقعیت اجتماعی زنان واقف ساری و بارفروش، به‌استثناء تعداد کمی که خود دارای نقش اجتماعی چون قابله یا تعزیه‌خوان بودند به موقعیت اجتماعی پدران یا همسرانشان وابسته بود. نقش‌های اجتماعی پدران و همسران این زنان عمدتاً شامل: مسگر، پالان‌دوز، چاقوساز، پیش‌نماز، دباغ، ارسی‌دوز، طبیب، موذن، مستوفی، قصاب، خیاط، جراح، کلاه‌دوز، قاضی، گل‌دوز، بقال، تاجر و کفشدار بوده‌است.

the characteristics and functions of women’s endowments in sari and barforoush (babol) in the qajar period

purpose: endowments of the qajar period are among the most important resources that demonstrates the social, economic, cultural and religious conditions of iran of the time. female endowments are particularly important among the different classes and groups of iranian society that have endowed. investigating the content of women’s endowments is important since they display both quantity and quality of endowments among women. they also demonstrate women’s participation in social activities of the period. the purpose of the research is to study the contents of the endowments of the women in sari and barforoush during the qajar period, to distinguish their characteristics and functions as well as the social status of the women.method and research design: endowments and some historical library resources were studied and analyzed in a descriptive and analytical way.results and conclusion: the result show that there are few differences between women and men’s endowments in sari and barforoush in the qajar period considering their characteristics and functions. the endowments had religious and social functions and were considered for the following purposes: mourning, charitable deeds, seminary students’ expenses, publishing religious books, public services, and supporting the life expenses of the children of the person who endows. endowments were mostly piece of land, a house, a shop, a garden, a bath or a caravanserai. the women were among the rich and noblemen, merchants, and landowners. the women’s social status depended on their father or husband except the ones that themselves were a midwife or tragedian (ta’ziye khan). their father or husband were mostly coppersmith, doctor, surgeon, butcher, judge, merchant, tailor, muezzin, muslim clergyman, and grocer.