مکتوبات سیاسی و داعیه های مذهبی(بررسی نقش مذهب در روابط ایران و ماورا النهردرقرن 10 و 11 قمری)

منطقه ماورا ‌النهر در تاریخ ایران بعد از اسلام، به‌دلایل مختلف، از جمله وجود مرکزیت سیاسی و یا کشمکش‌های روابط بین ایران و همسایگانش از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در آغاز قرن دهم قمری و با ظهور دولت مقتدر و شیعی صفوی، روابط ایران و ماورا ‌النهر به حالتی کاملاً خصمانه درآمد که نزدیک به 120 سال طول کشید. این روابط از سال‌های میانی حکومت شاه عباس اول به‌تدریج دوستانه شد. در منابع و پژوهش‌های گوناگون، تحلیل این شرایط اغلب تحت‌الشعاع اختلافات مذهبی صفویان شیعی و ازبکان سنی مذهب قرار گرفته است. این مقاله در صدد است با بررسی نمادها و موضوعات مذهبی مندرج در مکتوبات و اسناد آن دوره، ملاحظات دیگری را در تبیین این موضوع ارایه نماید. یافته‌های پژوهش حاضر نشان می‌دهد که به‌رغم وجود منازعات مذهبی، طرفین از مذهب به‌عنوان پوشش و یا بهانه‌ای برای صف‌آرایی‌های سیاسی و نظامی بهره می‌بردند. به‌همین دلیل، در دوره دوم که عصر فروکش کردن منازعات به‌شمار می‌آید، دیگر سخنی از مجادلات مذهبی نیست؛ بلکه انگیزه‌های اقتصادی و اهداف تجاری در اولویت قرار دارد، به‌گونه‌ای که در مکاتبات فی مابین نیز دیگر اثری از ادعاها و احتجاجات شیعه و سنی به‌چشم نمی‌خورد.