مجمع الصنایع(تجربه نوگرایی در مشاغل کارگاه های سلطنتی دوره قاجاریه)

روند نوگرایی علمی، اجتماعی، و فرهنگی در دوره قاجار با تاسیس مدارس ویژه‌ای مانند دارالفنون و مجمع‌الصنایع همراه است. در مورد دارالفنون کم و بیش مطالب درخوری در دست است، اما در مورد مدرسه مجمع‌الصنایع،اطلاعات زیادی وجود ندارد. این مدرسه، در دوره میرزا تقی‌خان امیرکبیر و بر‌اساس الگوی کهن تولید خرده‌کالایی در بیوتات سلطنتی برپا شد تا مانند موسسه‌ای پیشگام در راه‌اندازی برخی رشته‌های جدید تولیدی و فناورانه،و یا احیا و ارتقای برخی رشته‌های تولیدیِ از رونق افتاده در دوره ناصری عمل کند.این تجربه‌، در عرصه سیاست‌گذاری در حوزه فناوری، تجربه‌ای منحصر‌به‌فرد بود. در این مقاله، تاریخچه و روند تحولات این مدرسه مورد بررسی و تحلیل قرار می‌گیرد و از این رهگذر، موضوع تجربه مزبور به‌عنوان تداوم الگوی کهن تولید کارگاهی سلطنتی، در دوره قاجار، ارزیابی می‌شود. پژوهش حاضر درصدد پاسخ به سوالات زیر است: 1)مدرسه مجمع‌الصنایع تا چه اندازه متاثر از الگوی تشکیلات بیوتات و تا چه اندازه تجربه‌ای نوین بود؟2) علل تاسیس مدرسه چه بود؟3) تاسیس مدرسه مجمع‌الصنایع چه تاثیر مشخصی در فضای فناورانه،هنری، و فرهنگی آن دوران داشت؟ تجربه مدرسه مجمع‌الصنایع را می‌توان کوشش دربار قاجار برای بازسازی و نوسازی بخش تولید کالایی بیوتات دانست و تاسیس آن با هدف استقرار، بخشی نوین در تولید کالا و سازمان صنفی مربوط صورت گرفت تا از این رهگذر هزینه‌های دربار کاهش یافته و برخی پیشه‌ها و صنایع نوین ترویج شوند. سکوت منابع در مورد مدرسه و عملکرد آن و افت و خیز و رکود در فعالیت‌های مدرسه امکان تاثیر‌گذاری موثر آن در فضای تولید حرفه‌ای و تحول نظام تولید شهری کشور را سلب کرده بود. نتیجه‌گیری:نتیجه تحقیق نشان می‌دهد تجربه برپایی مجمع‌الصنایع ادغام گرایش تجربی پیشینی در سرمایه‌گذاری حکومت در عرصه تولید شهری و بهره‌گیری از تجربیات نوین غرب در این زمینه بود.اگر‌چه روند برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری حکومت در این زمینه نیز، ‌ مانند دیگر زمینه‌ها ،با مشکلات ساختاری و موانع مختلف روبه‌رو گردید و از به سرانجام رسیدن تحولی که خواست اولیه از بنیان آن بود، تحقق نیافت.